Όταν ξεκίνησα να διδάσκω ιστορία παγκόσμιου κινηματογράφου στο νεοσύστατο Τμήμα Κινηματογράφου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου το 2005, η ύλη των μαθημάτων αποτελούνταν κυρίως από προσωπικές μεταφράσεις σελίδων από τα πιο σημαντικά αγγλόφωνα εγχειρίδια. Το ίδιο ίσχυε σε μεγάλο βαθμό και για τις διαλέξεις που αφορούσαν τον ελληνικό κινηματογράφο. Κάθε φορά που οι φοιτήτριες και οι φοιτητές με ρωτούσαν για τον μικρό αριθμό ακαδημαϊκών μελετών και την έλλειψη σύγχρονων βιβλίων για τον ελληνικό κινηματογράφο, η μόνιμη επωδός μου ήταν: «η ελληνική βιβλιογραφία παραμένει φτωχή και είναι στο δικό σας χέρι, στην επόμενη γενιά των επιστημονισσών και επιστημόνων, να καλύψετε το κενό».[1] Το 2012, ο Βρασίδας Καραλής, καθηγητής της έδρας Sir Nicholas Laurantus στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ μας χάρισε το A History of Greek Cinema, κομβικό σημείο στη βιβλιογραφία του ελληνικού κινηματογράφου. Η πρώτη ανάγνωση ήταν απολαυστική. Ακαδημαϊκό, αλλά ουχί ξύλινο ή δυσνόητο, υφολογικά δομημένο ώστε να διακρίνονται οι βαθιές γνώσεις του συγγραφέα σε μια σειρά γνωστικών αντικειμένων, όπως και το ευφυές χιούμορ του, το A History of Greek Cinema ήταν ένα πλήρες και αναγκαίο ταξίδι στην ιστορία του κινηματογράφου στην Ελλάδα από την εποχή του βωβού ως και τις αρχές της νέας χιλιετίας.
Δέκα και πλέον χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του, κρατώ επιτέλους στα χέρια μου την εξαιρετική μετάφρασή του από τον διδάκτορα Αχιλλέα Ντελλή και τις εκδόσεις Δώμα με το θαυμάσιο σκίτσο του Γιώργου Καλοφωλιά που στολίζει το εξώφυλλο και απεικονίζει την Ειρήνη Παπά από την Ηλέκτρα (1962) του Μιχάλη Κακογιάννη. Το σκίτσο τιτλοφορείται «Electra Furiosa», φέρνοντας στο μυαλό την ηρωίδα του Mad Max: Fury Road (2015), Imperator Furiosa (Charlize Theron), συνδέοντας έτσι πανέξυπνα την ηρωίδα της κινηματογραφικής ελληνικής διασκευής με το σύγχρονο φιλμικό σύμπαν. Η αναφορά αυτή δεν είναι τυχαία, γιατί το Μια ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου βρίθει συνδέσεων μεταξύ ελληνικών και ξένων φιλμικών κειμένων. Για παράδειγμα, ο Καραλής συνδέει τις κινήσεις της κάμερας και το έντονο φωτογραφικό κοντράστ στον Εφιάλτη (1961/62) με το Double Indemnity (1944), και εντοπίζει επιρροές στη Μαγική πόλιν (1954) από το Βερολίνο: η συμφωνία μιας μεγαλούπολης (1927) και το Γερμανία, έτος μηδέν (1948). Αυτές οι παρατηρήσεις δεν αποτελούν μόνο κομμάτι μιας μπαχτινικής διαλεκτικής των κειμένων. Ταυτόχρονα, εμπλουτίζουν την ιστορία της εγχώριας παραγωγής και τοποθετούν τις ελληνικές ταινίες σε ένα διεθνές σύμπαν (όπου θα έπρεπε να υπάρχουν ήδη εδώ και δεκαετίες), ενισχύοντας τη γόνιμη συνομιλία τους με άλλα κείμενα.
Από τις μεγαλύτερες αρετές του βιβλίου, κατά τη γράφουσα, είναι η εμπεριστατωμένη περιοδολόγηση της ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου σε έξι περιόδους, από τις αρχές του 1900 ως το 2010. Με πειστικά επιχειρήματα και στοιχεία, ο Καραλής παραδίδει ένα χρονολόγιο του εγχώριου σινεμά στο σύνολό του, το οποίο συνεπικουρεί σε μία ορθή παρουσίαση μέσα στο πανεπιστημιακό αμφιθέατρο, και έχει ήδη υιοθετηθεί από πλείστες ακαδημαϊκές εργασίες όλων των επιπέδων. Ταυτόχρονα, το αναγνωστικό κοινό που θα διαβάσει το βιβλίο χωρίς να ενδιαφέρεται απαραίτητα για τον ακαδημαϊκό του χαρακτήρα, έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει την ιστορία του μέσου στην Ελλάδα ως ένα συνεχές με στιγμές θριάμβου, αποτυχίας και απλής επιβίωσης και να κατανοήσει τον ρόλο του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου.
Τέλος, δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ και στις εκατοντάδες ταινίες στις οποίες αναφέρεται ο συγγραφέας και στην προσπάθειά του να γνωρίσει στις αναγνώστριες και τους αναγνώστες του «άγνωστες» φωνές, όπως της σπουδαίας Μαρίας Πλυτά ή να αναθεωρήσει γνωστά ονόματα, όπως αυτό του Γιάννη Δαλιανίδη. Όπως γίνεται στις βιβλιογραφίες για εθνικούς κινηματογράφους της αλλοδαπής, η χρονική απόσταση επιτρέπει και ίσως κάποιες φορές επιβάλλει να τοποθετηθούν πρόσωπα, καταστάσεις και πολιτισμικά κείμενα υπό νέο πρίσμα, ώστε να φωτιστούν πλευρές που διαφορετικά θα παρέμεναν στο σκοτάδι. Άλλωστε, η επιλογή του αόριστου άρθρου «μία» στον τίτλο της μετάφρασης (όπως και στο πρωτότυπο) υπογραμμίζει ότι ο συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά ότι η συνεισφορά του είναι «μία» κατάθεση, που ανήκει και θα ανήκει σε ένα σύνολο παρελθοντικών και μελλοντικών μελετών, μία κατάθεση που οφείλουμε να μελετήσουμε, να συζητήσουμε και να χρησιμοποιήσουμε.
Ευχαριστούμε, κ. Καραλή, από καρδιάς.
⸙⸙⸙
[Η Μπέτυ Κακλαμανίδου είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στην Ιστορία και Θεωρία Κινηματογράφου & Τηλεόρασης του Τμήματος Κινηματογράφου του Α.Π.Θ.]
[1] Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 2005 ως σήμερα υπάρχει ανοδική τάση στη δημοσίευση ακαδημαϊκών και άλλων μελετών για τον ελληνικό κινηματογράφο.