Φαίδων Ταμβακάκης, Το τελευταίο ποστάλι, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2021
Ο Ταμβακάκης έχει μια ξεχωριστή πεζογραφική ιδιοπροσωπία, που γίνεται εύκολα αναγνωρίσιμη, μιας και διαμορφώνει ένα αφηγηματικό σύμπαν με ιδιαίτερα γνωρίσματα. Ένα απ’ αυτά είναι η ιδιαίτερη σχέση του με τη θάλασσα, που εισβάλλει με ποικίλους τρόπους στις ιστορίες του, σκιαγραφώντας ένα πεδίο όπου δοκιμάζονται αισθήματα και συναισθήματα. Είναι η θάλασσα που τροφοδοτεί διαλογισμούς αλλά και συσχετισμούς με τον κόσμο της στεριάς.
Το μυθιστόρημά του Το τελευταίο ποστάλι είναι πολυστρωματική αφήγηση, στην οποία επιβεβαιώνεται η αφηγηματική δεξιότητα του συγγραφέα να οργανώνει σύμπαντα, τα οποία, ωστόσο, φροντίζει να υπονομεύει μέσα από ανεπαίσθητους υπαινιγμούς. Μοιάζουν με κεντριά που αφήνουν το στίγμα, χωρίς να επιβαρύνουν την αφήγησή του με φλύαρες αναλύσεις. Έχει πλήρη επίγνωση ότι είναι αρκετός ένας μονολεκτικός υπαινιγμός ή μια σύντομη φράση, ώστε να τεθούν υπό αμφισβήτηση ἠ να απομειωθούν όσα λέγονται.
Σε πρώτο επίπεδο είναι η ιστορία του «ναυάρχου» Αντώνη Μάρκελλου. Παρακολουθούμε το ταξίδι του από το Κέηπ Τάουν στο ιστορικό, λόγω Μεγάλου Ναπολέοντα, νησί της Αγίας Ελένης. Είναι η ολοκλήρωση ενός βίου πολυκύμαντου. Ταυτόχρονα, είναι η και η απελευθέρωση του πρωταγωνιστή από ένα σύνθετο πλέγμα οικονομικών και προσωπικών σχέσεων, που όρισαν την προηγούμενη ζωή του.
Όμως, το μυθιστόρημα δεν είναι μόνο απείκασμα μιας αφηγηματικής περσόνας, της οποίας ο αναγνώστης/στρια παρακολουθεί τις συναισθηματικές και κοινωνικές διακυμάνσεις. Ο Μάρκελλος είναι μέλος μιας επιχειρηματικής οικογένειας. Σ’ αυτό το επίπεδο, το πεζογράφημα μπορεί να ιδωθεί ως οικογενειακή σάγκα, διά της οποίας παρακολουθούμε τις ιστορικές περιπέτειες της χώρας, τις κοινωνικές και έμμεσα τις πολιτικές εξελίξεις. Αυτή η διάσταση ενισχύεται όταν εντάσσεται στο ευρύτερο οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο. Δεν είναι το μυθιστόρημα μόνο μια οικογενειακή σάγκα. Είναι η ιστορία της οικονομικής επιχειρηματικότητας και των κοινωνικών της διαδρομών με τους ανταγωνισμούς, τα κρυφά μυστικά, τις πληγές αλλά και τις σχέσεις της με το κράτος, αλλά και τη θέση της στο διεθνές περιβάλλον. Όλα αυτά αποκτούν αφηγηματική υλικότητα μέσα από τη σχέση δυο επιφανών οικογενειών, των Νύττη και Μάρκελλων, οι οποίες είχαν ηγετική θέση στη βιομηχανία τσιμέντου. Η περιδίνηση που επιχειρεί ο συγγραφέας σ’ αυτήν τη σχέση συνιστά και μια ανίχνευση των αλλαγών που συντελέστηκαν στο παραδοσιακό σύστημα αξιών της επιχειρηματικότητας. Που σε τελική ανάλυση αναδεικνύει και την αλλαγή των παλαιότερων οικονομικών και κοινωνικών δομών.
Ο Ταμβακάκης γράφει ένα μυθιστόρημα που διατρέχει τον 20ό και 21ο αιώνα∙ όμως, είναι μια αφήγηση για τη συγκρότηση και τις αλλαγές στο μεγαλοεπιχειρηματικό κοινωνικό περιβάλλον, που εγκιβωτίζονται με άμεσες ή έμμεσες αναφορές στον ιστορικό και πολιτικό καμβά. Είναι ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, του οποίου στόχος είναι ανασύσταση του ταξιδιού της χώρας, μέσα από τις ζωές της οικονομικής ελίτ. Η αφηγηματική δεξιότητα του συγγραφέα λειτουργεί ως προϋπόθεση για την ύφανση ενός ενδιαφέροντος αφηγηματικού γεγονότος, όπου όλα έχουν την ιδιαίτερη θέση τους. Ωστόσο, η τελική πρόσληψη προκύπτει από τη συνύφανση των επιμέρους συνιστωσών.
Ο Αντώνης Μάρκελλος επιλέγει την απόσυρση στην Αγία Ελένη. Μαζί του αποσύρεται και το πλοίο που τον οδηγεί στην Αγία Ελένη. Ενδεχομένως, θα μπορούσε να προκληθεί συνειρμική σύνδεση με τον «Τιτανικό». Μόνο που εκεί είναι διαφορετικές οι ορίζουσες. Στον Ταμβακάκη ο Μάρκελλος αλλά και ο καπετάνιος του πλοίου έχουν πλήρη συνείδηση ότι κλείνει ένας κύκλος. Προσδοκούν μια άλλη σελίδα.
Αυτή η συνειρμική εντύπωση προκαλείται από τη χρήση του καταστρώματος για την αναφορά σε πρόσωπα που ταξιδεύουν. Δεν ενδιαφέρεται ο συγγραφέας να αποτυπώσει την κοινωνική σύνθεση. Η επιλογή του αποτελεί αφηγηματικό εύρημα. Τα πρόσωπα που επιλέγει προκαλούν συνειρμική περιδίνηση σε οικεία πρόσωπα, συνεργάτες, φίλους, ερωμένες, συγγενείς. Με αφορμή αυτό το ερέθισμα έχει τη δυνατότητα να αφηγηθεί την ιστορία του προσώπου και του τρόπου που συνδέεται οικονομικά και κοινωνικά μαζί του. Λειτουργούν αυτές οι αναφορές ως αφηγηματικά ιντερμέδια, τα οποία διασφαλίζουν το βάθος της αφήγησης. Είναι ένας καλός τρόπος ώστε να παρακαμφθεί η μονογραμμικότητα του καταστρώματος.
Ο Ταμβακάκης έχει γράψει ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα , που επιτρέπει πολλαπλές αναγνώσεις. Πρωτίστως όμως, δημιουργεί προϋποθέσεις για μια ιστορία που ανταποκρίνεται στην αναγνωστική ανάγκη να παρασυρθεί κάποιος από την αφηγηματική παλίρροια και άμπωτη της αφήγηση. Η λογοτεχνική του περσόνα, ο Μάρκελλος, με το μαύρο τεφτέρι του που κρατάει σημειώσεις, με τις υπαινικτικές παρεκβάσεις διαμορφώνουν προϋποθέσεις αφηγηματικής οικείωσης (Ελλάδα είναι ιδανικός τόπος για επενδύσεις, αρκεί να ζεις αιώνια).
Ο συγγραφέας γνωρίζει πως κανένα ταξίδι δεν τελειώνει. Κλείνει η τελευταία σελίδα ενός κεφαλαίου. Γι’ αυτό και ο Μάρκελλος, επηρεασμένος από το κινέζικο Σι Τζι, το περίφημο έργο Αρχεία του Μεγάλου Ιστορικού, που θεωρείται το σημαντικότερο κείμενο για την ιστορία της Κίνας γραμμένο τον 10 π.Χ. αι., αναλαμβάνει να γράψει την ιστορία της δικής του επιχείρησης∙την ιστορία της χώρας μέσα από τις οικογενειακές σάγκες. Όλα αρχίζουν όταν κάτι ολοκληρώνεται.
