Ο Χρυσόστομος Σταμούλης γεννήθηκε στην Άφυτο της Χαλκιδικής, έζησε με την οικογένειά του για λίγο στην Αθήνα και κατόπιν στη Θεσσαλονίκη, στη βυζαντινή γειτονιά του Προφήτη Ηλία πάνω από την Κασσάνδρου. Από μαθητής εντάχθηκε στη χορωδία της Ανάληψης και εκεί άρχισε να γνωρίζει την Ορθοδοξία, αλλά και τη σχέση της με τον πολιτισμό και τον κόσμο ολόκληρο, καθώς το εξαιρετικό εκείνο χορωδιακό σχήμα προσκαλούνταν συχνά σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού. Παράλληλα, σπούδασε μουσική στο Μακεδονικό και στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Κατόπιν πραγματοποίησε σπουδές θεολογίας στο Βελιγράδι και στη Θεσσαλονίκη και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο Durham της Αγγλίας. Εργάστηκε για ένα διάστημα στην Ελληνογαλλική σχολή Καλαμαρί ως θεολόγος εκπαιδευτικός και ολοκλήρωσε τη διατριβή του στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, στο οποίο και εκλέχθηκε Λέκτορας το 1995 στα 31 χρόνια του.
Λίγο νωρίτερα, ίδρυσε το 1991 τη Μεικτή Χορωδία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου και μέχρι την πρόσφατη μετονομασία της σε «Φωνές» και τη μεταστέγασή της στην Αγία Βαρβάρα Τούμπας, ο Χρυσόστομος Σταμούλης υπήρξε σταθερά ο μαέστρος, ο διδάσκαλος και ο φίλος για τα πολλά μέλη της που όλοι μαζί ήταν μια μεγάλη παρέα και στη ζωή. Η εμπειρία αυτή και τα παράλληλα μουσικά και ορχηστρικά σχήματα της χορωδίας του Χρυσόστομου Σταμούλη ήταν για πάνω από τριάντα χρόνια ο τρόπος με τον οποίο σάρκωνε εμπνευσμένα και ένωνε αχώριστα και αδιαίρετα την τέχνη με τη θεολογία.
Στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ ο Χρυσόστομος Σταμούλης δίδαξε τα μαθήματα της Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας και της Φιλόκαλης Αισθητικής της Ορθοδοξίας. Έχει συγγράψει σειρά βιβλίων και άρθρων. Τα τελευταία ιδιαίτερα βιβλία του διαβάστηκαν και θα συνεχίσουν να διαβάζονται από ένα διευρυμένο αναγνωστικό κοινό, καθώς επιχειρούν γόνιμα ανοίγματα στον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού και συνάμα συμβάλλουν με καίριο τρόπο στον δημόσιο διάλογο.
Κυριότερα έργα του είναι: Mind the Gap / Κείμενα για μια θεολογία στο ύψος της αγάπης, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2025· Broken Bridges. An Introduction to Orthodox Fundamentalism, εκδ. Sebastian Press, Alhambra|California 2021· Φάγαμε ήττα. Κείμενα για τον αυτοεγκλωβισμό της Ορθοδοξίας, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2021· Τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι; Κείμενα για το διάλογο της Ορθοδοξίας με την πόλη, την πολιτική και τον πολιτισμό, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2016· Έρωτας και σεξουαλικότητα. Αφήγηση διεπιστημονική, από την αρχαιότητα στο σήμερα, από τους μικροοργανισμούς στον άνθρωπο (επιμέλεια), εκδ. Αρμός, Αθήνα 2014· Ώσπερ ξένος και αλήτης ή σάρκωση η μετανάστευση της αγάπης, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2010· Έρως και θάνατος. Δοκιμή για έναν πολιτισμό της σάρκωσης, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2009 & εκδ. Αρμός, Αθήνα 2019∙ Η γυναίκα του Λωτ και η σύγχρονη θεολογία, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 2008 & Αρμός 2014∙ Κάλλος το άγιον. Προλεγόμενα στη φιλόκαλη αισθητική της Ορθοδοξίας, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2004, 2005, 2008. 2010· Περί φωτός. Προσωπικές ή φυσικές ενέργειες; Συμβολή στη σύγχρονη περί Αγίας Τριάδος προβληματική στον Ορθόδοξο χώρο, εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη 1999, 2007· Θεοτόκος και ορθόδοξο δόγμα. Σπουδή στη διδασκαλία του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, εκδ. «Το Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη 1996, 2003. Αρκετές θεολογικές μελέτες του έχουν δημοσιευθεί στα αγγλικά, ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, σερβικά, ρουμανικά και ρωσικά.
Στην προσωπική δισκογραφία του έντυσε με μουσική τους στίχους και τα κείμενα των Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, Άγγελου Σικελιανού, Γιώργου Θέμελη, Κυριάκου Χαραλαμπίδη, Όσκαρ Ουάιλντ, Χαλίλ Γκιμπράν, Μάνου Χατζιδάκι, Τάσου Λειβαδίτη, Μάνου Ορφανουδάκη, Τάκη Βαρβιτσιώτη, Γιώργου Σαραντάρη, Μαριλένας Φισκέτι, Παναγιώτη Θωμά. Γενικότερα στους δίσκους του ενσωμάτωσε επιλεγμένα ποιήματα και κείμενα των Κλείτου Κύρου, Μπόρις Βιάν, Ατίκ Ραχιμί, Κικής Δημουλά, Μίλτου Σαχτούρη, Μιχαλόμπα (Γιώργος Σταυρακάκης), Κωστή Παλαμά και Thomas S. Eliot. Στις έξι προσωπικές δισκογραφικές του καταθέσεις (Λιταία Πύλη – Lyra 1998, …και τα μάτια τους στάζουν Καππαδοκία – ILP Productions 2005, Metamorphosis – ILP Productions 2007, Το Τραγούδι του Ερωδιού – ILP Productions 2007, Αγάπη σ’ Αγαπάω – εκδ. Αρμός 2013, Γελάς – εκδ. Αρμός 2020) συνεργάστηκε με καταξιωμένους αλλά και εξαιρετικούς νέους τραγουδιστές και μουσικούς. Οι δίσκοι του κοσμούνται στα εξώφυλλά τους με εικαστικά έργα, ενώ οι μουσικές συνθέσεις και ενορχηστρώσεις του παραπέμπουν στη μεγάλη παράδοση του νεοελληνικού «έντεχνου» τραγουδιού, του Χατζηδάκι, του Θεοδωράκη αλλά και του Σταύρου Κουγιουμτζή με τον οποίο συνδέθηκε ιδιαίτερα. Όλα τα τραγούδια του διαθέτουν έντεχνα μελωδικά χαρίσματα, εκφράζοντας βυζαντινές, λαϊκές αλλά και σύγχρονες επιρροές.
❧
Το ξεκίνημα της πορείας του Χρυσόστομου Σταμούλη ήταν εξαρχής η γόνιμη σύνθεση και η αρμονία μεταξύ των φαινομενικά διεστώτων της ζωής και της πίστης. Με διδάσκαλο τον Νίκο Ματσούκα στη θεολογία και με την άλλη μεγάλη προίκα της ζωής του που ήταν η μουσική και η ποίηση, ο Χρυσόστομος Σταμούλης προχώρησε με τολμηρά βήματα στον διάλογο μεταξύ τέχνης και θεολογίας, φανερώνοντας τις άπειρες θεολογικές και καλλιτεχνικές όψεις της ομορφιάς που σώζει και δεν αποσυνθέτει ή απλώς αρχειοθετεί το πάντοτε συναρπαστικό μυστήριο του ανθρώπου και της ιστορίας.
Με οδηγό τη σκέψη και τη θεολογική διδασκαλία του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, ο Χρυσόστομος Σταμούλης προσέγγισε το μυστήριο του Χριστού ως φανέρωση του μυστηρίου του ανθρώπου και των άπειρων δυνατοτήτων του. Η οπτική της Χριστολογίας των Ελλήνων Πατέρων ως θεμελίου της πίστης, της λατρείας και της ζωής της Εκκλησίας είχε αφετηρία για τον Χρυσόστομο Σταμούλη το πρόσωπο και το έργο της Θεοτόκου που σάρκωσε τον ίδιο τον Θεό για χάρη του ανθρώπου και του κόσμου. Έτσι η Θεοτόκος είναι η γέφυρα για τη θεολογία της σάρκωσης του Θεού στην κτίση και στην ιστορία. Συνάμα, η θεολογία της σάρκωσης ανοίγει απεριόριστες δυνατότητες στον άνθρωπο να συμμετάσχει με τα δημιουργικά του έργα και να οδηγήσει την κτίση ολόκληρη στη ζωή του Θεού.
Από το σημείο αυτό η θεολογική σκέψη και το έργο του Χρυσόστομου Σταμούλη επεκτείνεται διαρκώς σε ανοίγματα προς τη λογοτεχνία, τη μουσική, την τέχνη, το θέατρο και τον κινηματογράφο, σμιλεύοντας συνθέσεις που εμπνέονται από την πόλη, τα μνημεία και τους ανθρώπους της Θεσσαλονίκης στην οποία ζει, διδάσκει και δημιουργεί.
Με τόλμη και εξαιρετική ευαισθησία μίλησε για τη θεολογική προσέγγιση του σώματος και του κάλλους, για το μυστήριο του έρωτα και του θανάτου που φωτίζονται και νοηματοδοτούνται από τώρα και κυρίως στα έσχατα από την Ανάσταση του Χριστού. Ο έρως και ο θάνατος έχουν νόημα μόνο όταν συντονίζονται στον πολιτισμό της σάρκωσης του Θεού στην κτίση και στην ιστορία.
Μιλώντας γλώσσα σημερινή, ο Χρυσόστομος Σταμούλης στο τελευταίο βιβλίο του σημείωνε, μεταξύ άλλων:
– Η θεολογία που αληθεύει είναι μια διαρκής πάλη με το κενό, το κενό νοήματος στην καθημερινή ζωή, στο κενό του πολιτισμού, στο κενό της πολιτικής, στο κενό της ιστορίας, στο κενό της ύπαρξης. – Η άβυσσος του μηδενός άλλοτε γεννά την αγωνία και τον τρόμο της ύπαρξης και άλλοτε δίνει υπόσταση στο πολύμορφο κακό ως υποχώρηση της ανθρώπινης ύπαρξης στις απρόσωπες δυνάμεις της οικονομίας, της πολιτικής, της προηγμένης τεχνολογίας… – Συχνά το κενό ταυτίζεται με το κακό που τραυματίζει ή και συντρίβει την ύπαρξή μας. – Υπάρχει όμως και το κενό ως ευεργεσία που μπορεί η αίσθησή του από τον άνθρωπο να γίνεται αφορμή να επανασυγκροτήσει νέες σχέσεις με τον Θεό, τον κόσμο και τους άλλους ανθρώπους. – Το κενό μπορεί να γεμίσει από εντελώς νέα παρουσία. – Άλλωστε, όλα για τους χριστιανούς ξεκίνησαν από ένα κενό μνημείο του τάφου που σήμανε την Ανάσταση. – Το κενό υποχωρεί στην παρουσία της Αναστημένης ζωής, αφού προηγουμένως ο Χριστός είναι ο Θεός που «ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών», από αγάπη, αυτός ο μανικός εραστής του ανθρώπου. – Η τελειότητα είναι το φτάσιμο στην αγάπη. – Θέωση που δεν περνά από την αγάπη, δεν είναι η θέωση της Εκκλησίας του Χριστού. – Ο άγιος ασκεί την ποιητική της αγάπης. Η αγάπη είναι η όντως ομορφιά, το κάλλος που σώζει, η δυνατότητα το κενό να γεμίσει από παρουσία. – Συνήθως η εύκολη κριτική, ακόμη και κυρίως η θεολογική κριτική, επιζητεί την ασφάλεια και την αυτοδικαίωση, αγνοεί την ωραιότητα του κενού και μπορεί να γίνεται η αδιάβροχη κριτική των πάντων. – Το κενό μεγαλώνει με την τοξικότητα που οι άνθρωποι δημιουργούμε, όταν βγάζουμε από τη ζωή μας την αγάπη που θέλει κόπους και θυσίες. – Το κενό είναι πλέον σήμερα το κενό νοήματος του πολιτισμού μας που έχασε κάθε κέντρο αναφοράς στην προοπτική της αιωνιότητας και των εσχάτων και έγινε μια ασαφής και απροσδιόριστη αναζήτηση της διαρκούς αλλαγής και της ασαφούς αθανασίας. – Σήμερα όσο ποτέ χρειαζόμαστε το σώμα για να υπάρξει ο άνθρωπος, ο κόσμος και ο πολιτισμός μας. – Τι θα ήταν ο Χριστός δίχως σώμα; …
Έχοντας αυτές τις υπαρξιακές κατευθύνσεις στη ζωή, τη διδασκαλία και το έργο του, ο Χρυσόστομος Σταμούλης διάνυσε μια εξαιρετικά γόνιμη, δημιουργική και συναρπαστική διαδρομή, ενώνοντας με τον τρόπο της Χαλκηδόνας τη θεολογία με την τέχνη και εκφράζοντας με σχεδόν προφητικό τρόπο την ανάγκη αναπροσανατολισμού της Εκκλησίας και όλων μας σε όσα φανερώνει η θεολογία και ο πολιτισμός της σάρκωσης στην κτίση και στην ιστορία.
Μετέπλασε τη γλώσσα της δογματικής θεολογίας των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, σμιλεύοντας την με τη σημερινή γλώσσα του κόσμου, αλλά και τη γλώσσα της ποίησης και της τέχνης, ώστε να μην είναι μια θεολογία του αρχείου και του παρελθόντος αλλά μια θεολογία που αφορά τον σύγχρονο άνθρωπο, την ύπαρξη και τη ζωή του. Κυρίως, όμως, διατράνωσε μια φιλόκαλη δογματική θεολογία που δεν κλείνεται ιδεολογικά στη γραμματική και στο συντακτικό της, αλλά επιχειρεί να ερμηνεύσει και να επικαιροποιήσει εμπνευσμένα το μήνυμα της πίστης της Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο και πολιτισμό. Έτσι, άνοιξε το πεδίο της Δογματικής Θεολογίας προς το πεδίο της Φιλόκαλης Αισθητικής και της Θεολογίας του Πολιτισμού. Με την ποιητική γλώσσα των βιβλίων και τις ρηξικέλευθες παρεμβάσεις του ενέπνευσε και καθοδήγησε νέες γενιές θεολόγων, αγγίζοντας ευρύτερα πολλούς ανθρώπους στον χώρο της τέχνης, της ποίησης, της μουσικής, της διανόησης και του πολιτισμού. Πολλοί νέοι διδάκτορες και εκατοντάδες προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές του στράφηκαν προς την κατεύθυνση μιας ζωντανής, ευαίσθητης και διαλεγόμενης με τον σύγχρονο κόσμο θεολογίας. Ο Χρυσόστομος Σταμούλης υπήρξε θεολόγος που άνοιξε τη θεολογία στον δημόσιο χώρο. Δεν δίστασε να υποστηρίξει ένα ανοικτό και συμπεριληπτικό μάθημα Θρησκευτικών ως μάθημα Ορθόδοξης παιδείας και πολιτισμού που σέβεται τη θρησκευτική ετερότητα και διαλέγεται με τον σύγχρονο κόσμο.
Ως Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας και κατόπιν ως Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου έδωσε το μέτρο μιας δημόσιας θεολογίας, η οποία διαλέγεται, επιμένει να φωτίζει τα ουσιώδη, λειτουργεί και εκφράζεται προφητικά, παρεμβαίνει θεραπευτικά και συνθετικά, δίχως να εξωραΐζει τα κακώς κείμενα.
Ως Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής υποδέχθηκε τον νέο Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Φιλόθεο και μαζί του εργάστηκε στενά τα δύο τελευταία χρόνια για να μην είναι η Θεσσαλονίκη μια «ηττημένη πόλη», παρά την εσωστρεφή ή όποια εξωστρεφή μυθολογία της, αλλά να ανθίσει κατά πώς της πρέπει και σήμερα. Ως πόλη των γραμμάτων και του βιβλίου, της τέχνης και του πολιτισμού, με πρωτοποριακούς θεσμούς και φορείς, αλλά και της οικονομίας και της επιχειρηματικότητας. Ως όντως μητρόπολη με πάλλουσα και δημιουργική ζωή που δεν στρέφεται μονάχα στο ένδοξο παρελθόν της, αλλά έχει το δικό της παρόν και μέλλον που συνυφαίνεται με τη μεγάλη βυζαντινή παράδοση αλλά και τη σύγχρονη ζωή της.
Ο Χρυσόστομος Σταμούλης άνοιξε νέους δρόμους στην ελληνική θεολογία. Η τελευταία του συμβολή ήταν η ίδρυση του «Διεθνούς Παρατηρητήριου Θρησκευτικού Φονταμενταλισμού» στην Ιερά Μητρόπολη Αλεξανδρουπόλεως και η διεξαγωγή Διεθνούς συνεδρίου με θέμα: «Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός – Γένεση και Εξέλιξη ενός φαινομένου». Η θεολογία της σάρκωσης και η θεολογία του πολιτισμού σε κρίσιμους καιρούς είναι θεολογία της συλλογικής πράξης και των εφαρμογών, είναι η κοινότητα και «η συμφωνία του μαζί», δεν είναι απλή υπόθεση ατομικής σταδιοδρομίας.
