Odd Arne Westad, Ο Ψυχρός Πόλεμος. Μια Παγκόσμια Ιστορία, μετάφραση: Δέσποινα-Γεωργία Κωνσταντινάκου, Πατάκης, Αθήνα 2021.
H νέα ψυχροπολεμική περίοδος στην οποία έχει εισέλθει η ανθρωπότητα καθιστά πολύ επίκαιρη τη μελέτη του Ψυχρού Πολέμου, που μας προσφέρει ο Odd Arne Westad, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Harvard. O Westad παρατηρεί ότι η Σοβιετική Ένωση ως διάδοχος της Ρωσίας και οι ΗΠΑ ήταν οι δύο χώρες που είχαν κάνει εσωτερική αποικιοποίηση των ενδοχωρών τους και έτσι μπόρεσαν να διατηρήσουν τις κτήσεις τους κατά την περίοδο της αποαποικιοποίησης, βασιζόμενες μάλιστα σε εθνικισμό όχι πολιτειακού ή ρομαντικού τύπου, αλλά μεσσιανικού, το οποίο σημαίνει ότι συνδέουν τις τύχες των εθνών τους με ένα γενικότερο αγαθό για την ανθρωπότητα.
Η επικράτηση του κομμουνισμού στην Κίνα άλλαξε τον χαρακτήρα του κομμουνισμού από μετακαπιταλιστικό σε έναν τρόπο ταχείας εκβιομηχάνισης για τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Εμβληματικό υπήρξε εν προκειμένω και το παράδειγμα της Ινδονησίας του Σουκάρνο, που συνδύασε τον σοσιαλισμό με τον εθνικισμό. Πιο σημαντική, όμως, ήταν η περίπτωση του Βιετνάμ, το οποίο ακολούθησε μία σκληρότερη μορφή κομμουνισμού, όντας στην πρωτοπορία της νεωτερικότητας λόγω της πνευματικής του εξάρτησης από τη Γαλλία, μετά τον πόλεμο, όμως, επέδειξε εξαιρετική ευλυγισία στη μετάβαση προς τον καπιταλισμό.
Η πρώτη φάση του Ψυχρού Πολέμου κρίθηκε από το ότι η Ιαπωνία στην Ασία και η Δυτική Γερμανία στην Ευρώπη επαναβιομηχανοποιήθηκαν, μετατρεπόμενες σε πυλώνες του παγκόσμιου καπιταλισμού. Οι δύο μεγάλοι ηττημένοι στον πόλεμο μετατράπηκαν αίφνης σε νικητές της ειρήνης και της οικονομίας, βοηθώντας να στεριώσει ο καπιταλισμός στην Ευρασία. Πρόκειται για ένα από τα μεγάλα παράδοξα του Ψυχρού Πολέμου που δείχνει την ευκινησία σκέψης των ΗΠΑ, σε αντίθεση με τους περισσότερο μονολιθικούς νικητές από την Παλαιά Ήπειρο. Αντιστοίχως, οι Αμερικανοί επέδειξαν μια μεγάλη ευελιξία στην δεκαετία του 1970, όταν επέσπευσαν τη μεταφορά της βιομηχανικής παραγωγής στην Ασία και προτίμησαν να διατηρήσουν την πρωτοπορία της χρηματιστικοποίησης και της επιστημονικής καινοτομίας. Και ενώ το κράτος πρόνοιας στην Δυτική Ευρώπη διά τον φόβον των κομμουνιστών μετήλλαξε τους προλετάριους σε καταναλωτές των παραγόμενων αγαθών, το μοντέλο του καπιταλισμού αλλάζει και έτσι από τον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό του 19ου αιώνα μεταβαίνουμε σε έναν ελεγχόμενο, ο οποίος στην Ευρώπη βασίζεται στη συναίνεση χριστιανοδημοκρατών, σοσιαλδημοκρατών και εντέλει και ευρωκομμουνιστών, ύστερα από τις διασπάσεις των κομμουνιστικών κομμάτων μετά τις σοβιετικές επεμβάσεις στην Ανατολική Ευρώπη.
Το πλέον επίκαιρο ζήτημα είναι η σχέση Ρωσίας και Κίνας. Στην εποχή του Στάλιν υπήρχε μια μεγάλη αμοιβαία καχυποψία με τον Μάο Τσε Τουνγκ, η οποία άλλαξε όμως στα πρώτα χρόνια της εποχής Χρουστσόφ, καθώς εκείνος επιχείρησε μια επίθεση φιλίας στην Κίνα, που μακροπρόθεσμα απέτυχε. Η προσέγγιση του Ρίτσαρντ Νίξον και του Χένρι Κίσινγκερ στην Κίνα στις αρχές της δεκαετίας του 1970 δημιουργούν μια μακρόπνοη συνεργασία που ονομάστηκε «Χιμαιρική» από τα China & America= Chimerica, δηλαδή μία παράξενη χίμαιρα, βασιζόμενη στην πολυεθνική βιομηχανική παραγωγή. Σήμερα η αντίστροφη απομάκρυνση της Κίνας από τις ΗΠΑ και το πλησίασμά της προς τη Ρωσία στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία δεν είναι τυχαίο ότι βρίσκει αντίθετο τον Χένρι Κίσινγκερ, τον μεγάλο αρχιτέκτονα της σινοαμερικανικής συνεργασίας, η οποία σηματοδότησε την αρχή του τέλους της Σοβιετικής Ένωσης.
Από την άλλη, βλέπουμε σήμερα μια απαγκίστρωση της Γερμανίας από τη Ρωσία, που θυμίζει τα πρώτα χρόνια του ΝΑΤΟ, ενώ ο επανεξοπλισμός της σηματοδοτεί μία νέα εποχή. Ο καθαυτό Ψυχρός Πόλεμος κερδήθηκε πάντως από την υψηλή ευημερία που πέτυχαν χώρες στην Ασία, όπως η Ιαπωνία, αλλά και η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν και η Σιγκαπούρη (συν το Χονγκ Κονγκ) που είχαν ολοκληρωμένες βιομηχανίες, εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και πρόσβαση στις αμερικανικές και άλλες δυτικές αγορές με προνομιακούς όρους. Ανάμεσα στο 1946 και το 1978 η Νότια Κορέα είχε λάβει εξίσου μεγάλη αμερικανική βοήθεια με ολόκληρη την Αφρική, της είχε επιβληθεί μια σκληρή στρατιωτική δικτατορία, ενώ στη δεκαετία του 1970 τα τρία τέταρτα των εξαγωγών της κατευθύνονταν στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Η συμμαχία της Κίνας με τη Δύση εντάθηκε επί της προεδρίας του Jimmy Carter, όταν ο Κινέζος ηγέτης Deng Xiaoping άνοιξε τη χώρα του στις αγορές. O Ψυχρός Πόλεμος τέλειωσε σε μία εποχή όπου αναπτύσσονταν νέες τεχνολογίες και μάλιστα οι ψηφιακές, μεταβάλλοντας πολύ γρήγορα τις οικονομικές πρακτικές και μεταφέροντας την παραγωγή από τη Δύση στην Ασία, που είχε φτηνά εργατικά χέρια και αυταρχικά καθεστώτα φιλικά προς τις αγορές.
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου διαδραματίστηκε στην Ανατολική Ευρώπη με πρωτοπόρο την Πολωνία, δηλαδή τη χώρα από την οποία είχε αρχίσει και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Κίνα διατήρησε το Κομμουνιστικό Κόμμα ύστερα από μια μεγάλη σφαγή στην Πλατεία Τιενανμέν, σε αντίθεση προς τη Σοβιετική Ένωση που διαλύθηκε. Καθιέρωσε έτσι μία μορφή αυταρχικού καπιταλισμού, η οποία επέδειξε πολύ μεγάλη προσαρμοστικότητα. Το μεγάλο ερώτημα της δικής μας εποχής είναι αν θα σταματήσει η Χιμερική (Κίνα και Αμερική) για χάρη μιας συνεργασίας Ρωσίας και Κίνας, την ίδια στιγμή που οι ΗΠΑ ποδηγετούν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, ή αν αντίθετα η Δύση θα κατορθώσει να απαγκιστρώσει την Κίνα από τη συνεργασία με τη Ρωσία.