1. Έγινα μεταφραστής επειδή ενθουσιάστηκα με μια παράσταση της Ανδόρρας του Μαξ Φρις που είχε σκηνοθετήσει ο Κάρολος Κουν και είδα στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1963. Η μετάφραση ήταν του Μάριου Πλωρίτη, αλλά δεν υπήρχε ως βιβλίο. Αποφάσισα να το εκδώσω για να το γνωρίσουν και άλλοι άνθρωποι. Η μετάφραση αυτή κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κωνσταντινίδη το 1968 και επανεκδόθηκε αναθεωρημένη τον Μάρτιο του 2016 από το Μελάνι. Ακολούθησαν δύο βιβλία που αγαπώ πολύ: Ο Τόνιο Κραίγκερ του Τόμας Μαν και Ο Νεαρός Ταίρλες του Ρόμπερτ Μούζιλ. Ακολούθησαν άλλα τριάντα βιβλία, που μετέφρασα άλλοτε για βιοποριστικούς λόγους και άλλοτε επειδή μου τα ζητούσαν διάφοροι εκδότες. Το Μαρτυρολόγιο του Ταρκόφσκι το πρότεινα εγώ στον Γιάννη Δουβίτσα, επειδή έχω μια ιδιαίτερη σχέση με αυτόν τον σκηνοθέτη.
Στην αρχή μεταφράζω συνήθως κατά λέξη ολόκληρο το κείμενο. Αυτό που προκύπτει είναι πολύ κακό και απορριπτέο. Κατόπιν αρχίζει η επίπονη και χρονοβόρα επεξεργασία, που διαρκεί ένα ώς δύο χρόνια. Δεν χρησιμοποιώ το κομπιούτερ, γράφω τα πάντα με το χέρι και αυτό μου παίρνει πολύ χρόνο. Αντέγραψα δεκαοχτώ φορές τον Τόνιο Κραίγκερ, γιατί προσπάθησα να μιμηθώ τη μουσικότητα του γερμανικού κειμένου, μια και αυτή η θαυμάσια νουβέλα μοιάζει πολύ με μουσική παρτιτούρα. Για τις Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε, χρειάστηκα τέσσερα ολόκληρα χρόνια… Δεν μπορώ να καταλάβω πώς μερικοί μεταφραστές μεταφράζουν τρία ή πέντε βιβλία τον χρόνο!
Η καλύτερη στιγμή στη διαδρομή μου ήταν όταν έμαθα πως μου απονεμήθηκε παμψηφεί το Ευρωπαϊκό Αριστείο Μετάφρασης για το Μπετόν του Τόμας Μπέρνχαρντ. Δυστυχώς, ένα μέλος της επιτροπής, ανακάλυψε πως πριν από την έκδοση της Εστίας το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει από κάποιες ερασιτεχνικές εκδόσεις στη Θεσσαλονίκη. Έτσι δεν το πήρα το βραβείο, αλλά η αρχική απόφαση της επιτροπής έγινε αιτία να γνωρίσω τον ετεροθαλή αδερφό του Τόμας Μπέρνχαρντ, που με έβαλε στο συμβούλιο της Thomas Bernhard Foundation.
Για τη χειρότερη στιγμή θα σας αφηγηθώ μια θλιβερή ιστορία, με την ελπίδα πως θα αλαφρύνω όσο γίνεται το τραύμα που μου προκάλεσε η συμπεριφορά ενός ανθρώπου που θα ονομάσω Α.Α. Ο Α.Α. όταν τον γνώρισα δεν είχε μεταφράσει ακόμα τίποτα. Τον περιέβαλα με απερίγραπτη αγάπη και του πρόσφερα τη φιλία μου, γιατί ήταν χαρισματικός και πολύ καλλιεργημένος. Τον γνώρισα σε έναν εξαίρετο εκδότη, τον οποίο έπεισα να του αναθέσει ένα δύσκολο γερμανικό βιβλίο. Το βιβλίο αυτό είχε μεγάλη επιτυχία. Όταν ο ίδιος εκδότης ανέθεσε στον Α.Α. να μεταφράσει ένα δυσκολότατο μεγάλο ποίημα, του πρότεινα να το επιμεληθώ εγώ, για να μην υπάρξουν λάθη. Κλείστηκα στο σπίτι μου για δέκα μέρες, δεν σήκωνα το τηλέφωνο και παρέδωσα στον «φίλο» μου τη νέα μετάφραση. Βρήκα αρκετά λάθη. Ακόμα και ο τίτλος του βιβλίου ήταν λάθος μεταφρασμένος. Ο Α.Α. μου πρότεινε να γράψουμε στο βιβλίο ότι η επιμέλεια ήταν δική μου, αλλά εγώ αρνήθηκα. Τον παρακάλεσα ωστόσο να με ευχαριστήσει σε κάποιο σημείο της έκδοσης. Δυστυχώς, το βιβλίο που επαινέθηκε πολύ από τους κριτικούς, κυκλοφόρησε χωρίς καμιά αναφορά στο όνομά μου. Δεν διαμαρτυρήθηκα, γιατί δεν ήθελα να χαλάσει η φιλία μας… Όταν μετά από χρόνια εμφανίστηκε το όνομα του Α.Α. στη short list κάποιου βραβείου μετάφρασης, άρχισα να λέω στους φίλους και γνωστούς μου ότι το βραβείο πρέπει να το πάρει ο Α.Α. γιατί ήταν ο καλύτερος απ’ όλους. Ο φίλος μου Β.Β. που ήταν στην επιτροπή με ρώτησε ποια ήταν η γνώμη μου και του είπα ότι θα ήταν δίκαιο να το πάρει ο Α.Α.. Τελικά το βραβείο απονεμήθηκε στον Α.Α. και χάρηκα υπερβολικά. Του τηλεφώνησα στη Λέσβο όπου είχε πάει να δει τον γιο του και από την ταραχή μου για το αν θα προλάβει την τελετή της απονομής δεν μπορούσα να κοιμηθώ. Φτάνοντας στην αίθουσα όπου θα γινόταν η απονομή, συνάντησα τον Β.Β. και κάθισα δίπλα του. Όταν τελικά ήρθε με μεγάλη καθυστέρηση ο Α.Α. έτρεξα κοντά του, τον αγκάλιασα και τον οδήγησα εκεί που καθόμουν… Από την άλλη μέρα, τηλεφωνούσα στον Α.Α. αλλά μόλις άκουγε τη φωνή μου, έκλεινε το τηλέφωνο, οπότε αναγκάστηκα να τον πάρω από ένα άλλο νούμερο. Μου απάντησε μια σπηλαιώδης φωνή, που είπε πως η συμπεριφορά μου εκείνο το βράδυ της απονομής, ήταν απαράδεκτη, γιατί τον απήγαγα από τους φίλους του και τον ανάγκασα να καθίσει με ένα μέλος της επιτροπής, εκθέτοντάς τον στα μάτια όλου του κόσμου!
Όταν ήμουν υποψήφιος για κάποιο βραβείο μετάφρασης, ο Α.Α. που ήταν μέλος της επιτροπής, έκανε ό,τι μπορούσε για να μην πάρω εγώ το βραβείο.
2. Όχι, δεν παρακολουθώ την ξένη λογοτεχνία. Έχω προτείνει κατά καιρούς κάποιους συγγραφείς που αγαπώ και έχω μεταφράσει βιβλία που δεν με ενδιαφέρουν για να πάρω κάποια χρήματα. Είμαι 80 χρονών και αποφάσισα να μη μεταφράσω στο μέλλον ούτε μία σελίδα. Θα αφοσιωθώ στα δικά μου κείμενα και στη δική μου ζωγραφική. Σε διάστημα πενήντα χρόνων έχω μεταφράσει πάνω από τριάντα βιβλία. Έχω αφιερώσει πολύ χρόνο και έχω σπαταλήσει απερίγραπτα πολλή ενέργεια για να παραδώσω μια εργασία που ελπίζω ότι θα αντέξει στο χρόνο.
3. Ο μεταφραστής προσπαθεί να μην προδώσει τον συγγραφέα, γιατί στην ουσία ξαναγράφει το βιβλίο που ανέλαβε να μεταφράσει, άρα υποκαθιστά τον συγγραφέα όσο διάστημα είναι σκυμμένος πάνω από το κείμενό του. Ο μεταφραστής δεν έχει το δικαίωμα να διορθώσει τον συγγραφέα. Μία μετάφραση που είναι καλύτερη από το πρωτότυπο, είναι μία κακή μετάφραση. Ο επιμελητής αναλαμβάνει να επισημάνει τα λάθη που ίσως έχει κάνει ο μεταφραστής. Ο εκδότης πρέπει να παραδώσει μία άρτια τυπογραφικά εργασία. Να διαλέξει το χαρτί, τη γραμματοσειρά, να φροντίσει για την αισθητική του εξωφύλλου.
4. Έχω ζήσει στη Γερμανία και στην Αυστρία, όπου οι μεταφραστές μπορούν να ζήσουν αποκλειστικά από τη δουλειά τους. Στην Ελλάδα αυτό είναι αδύνατον να συμβεί, γιατί οι αμοιβές που δίνουν οι εκδότες είναι πολύ χαμηλές. Δεν γνωρίζω κανέναν μεταφραστή που καταφέρνει να ζήσει μόνο από τις μεταφράσεις του. Εννοώ, φυσικά, μόνο τους χαρισματικούς, ευσυνείδητους, υπεύθυνους και καλλιεργημένους μεταφραστές, που μπορούν να σταθούν στο ύψος του συγγραφέα που ανέλαβαν να μεταφέρουν στη γλώσσα μας.
5. Δεν νομίζω ότι επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη λογοτεχνική μετάφραση το διαδίκτυο. Προσφέρει βέβαια πάμπολλες πληροφορίες και περιορίζει τον χρόνο παράδοσης μιας μεταφραστικής εργασίας σε περίπτωση που κάποιος γράφει σε κομπιούτερ. Όμως το ύφος, οι διακυμάνσεις, οι λεπτές αποχρώσεις, η μουσικότητα της φράσης και η ακρίβεια της απόδοσης των νοημάτων δεν έχουν καμία σχέση με το διαδίκτυο.