ΤΟΠΙΟ
Η ζωγραφική μου είχε πάντα άμεση σχέση με τη χειρονομία. Τον χορό του χεριού, δηλαδή, που εξωτερικεύει την αγωνία της ψυχής μπροστά στον τρόμο που της δημιουργεί η θέα ενός άδειου τελάρου προσπαθώντας να αποσπάσει μορφές από το άπειρο. Μόνο άδειο δεν είναι ένα λευκό τελάρο. Είναι ένα είδος αντικατοπτρισμού των αιώνιων ερωτημάτων της συνείδησης.
Η φόρμα είναι συνείδηση ή τουλάχιστον υλοποιεί ένα κομμάτι της συνείδησης. Η ουσία της ύπαρξης δεν αποκαλύπτεται μόνο με τα περιορισμένα μέσα της λογικής.
Σκέφτομαι πως το πνευματικό απόσταγμα αυτής της περιπέτειας είναι το αποτέλεσμα της απόρριψης ή της αποθέωσης της σημασίας μιας εικόνας που απομονώνουμε από τον κόσμο των φαινομένων. Μέρος αυτής της κίνησης του χεριού αποτυπώνεται στην επιφάνεια του τελάρου σαν ίχνος, για το οποίο δεν έχω τελικά ξεκαθαρίσει αν το αισθάνομαι σαν χρώμα ή σαν ύλη.
Το θέμα, που είναι η βασική αφορμή κάθε εγχειρήματος, αναπτύσσεται σταδιακά. Αρχίζει να κατασταλάζει σιγά σιγά μέσα μου το συμπέρασμα πως η τέχνη είναι ένα παράλληλο σύμπαν. Ο σκοπός της ζωγραφικής δεν είναι η αναπαράσταση του κόσμου των φαινομένων γιατί τότε απλά θα είχαμε μια φωτογραφία της στιγμής, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί ούτε και χρειάζεται. Υποθέτω πως σκοπός της ζωγραφικής είναι η λύτρωση μέσω της μακροχρόνιας αναμέτρησης με τις δονήσεις των χρωματικών κηλίδων έως ότου η διάχυτη μουσική των χρωμάτων να σταθεροποιηθεί και να μετατραπεί σε σύμβολο.
Όλοι γεννιόμαστε με κάποια κληρονομημένα χαρακτηριστικά, τα οποία επηρεάζουν τον τρόπο που εκφραζόμαστε σε όλες μας τις εκδηλώσεις.
Έχω παρατηρήσει πως στη ζωγραφική η φόρμα δεν αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου, διαφοροποιείται όμως η νοηματοδότησή της και αυτό το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον.
Ο πυρήνας διατηρείται σκληρός και ανεπηρέαστος στις συνεχείς επιθέσεις του χρόνου, ανταποκρίνεται όμως διαφορετικά κάθε φορά στα ερεθίσματα. Ο ζωγράφος εκφράζεται με βάση το «στίγμα» του, σε συνδυασμό με τις εμπειρίες του. Αυτά μπορούμε να τα παρατηρήσουμε ξεκάθαρα και μέσα από το θέμα «τοπίο».
Τοπίο, λοιπόν. Η ενασχόλησή μου με το τοπίο είναι η αφορμή για να ανασυντάξω πυκνές συνθέσεις φωτός μέσα από την ανάπλαση της πραγματικότητας. Μιας «πραγματικότητας» που, στην περίπτωση του Ελλαδικού χώρου, δέχεται έντονες παραμορφώσεις από τη σκληρή αλλά και λάγνα ταυτόχρονα επαφή με τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού φωτός. Το φως, που με την πυκνότητά του αμφισβητεί τα όρια, τα περιγράμματα, αλλά και την ίδια τη χρωματική υπόσταση των φαινομένων απαιτώντας ένα είδος αφαίρεσης και «αναδόμησης εκ των έσω».
Ουσιαστικά ζωγραφική έμαθα επιχειρώντας να αποσπάσω αυτή τη γλυκιά αίσθηση που δίνει το φως λίγο πριν ξεψυχήσει το σούρουπο, προσπαθώντας να αφουγκραστώ τη σιωπή της γαλήνης.
Τα όνειρά μας ζωγραφίζουμε. Τα παιδικά μας όνειρα που έρχονται από τα βάθη του χρόνου και με έναν μαγικό τρόπο, που ούτε ξέρω ούτε θέλω να μάθω, προβάλλονται στο προσκήνιο με όχημα κάποια εικόνα ή ένα έντονο αίσθημα για κάποιο χρώμα της στιγμής.
Αν διασχίσετε την Πελοπόννησο, θα προσέξετε πως σε κάθε στροφή το τοπίο αλλάζει και πολλές φορές αλλάζει δραματικά. Στη Μεσσηνία κυριαρχεί το γκριζοπράσινο και η υγρασία. Ο Ταΰγετος εκπέμπει μεγάλη ενέργεια, ζεστός και υπερόπτης. Είναι γεμάτος καμπύλες και χρωματικά ξαφνιάσματα σε μια επίπεδη και ψυχρή πεδιάδα της Μεσσηνίας. Στην παραλία του Κακόβατου επιβεβαιώνεται πανηγυρικά η κυριαρχία του προσωρινού. Η αναμονή ενός κύματος μπορεί να γκρεμίσει στερεότυπα αιώνων. Μοναξιά.
Στη Μάνη ο ήλιος συντηρεί στις ρωγμές των βράχων το αίνιγμα του χρόνου, καταδιώκοντας κάθε εστία χαλάρωσης. Τα κίτρινά της ρουφάνε σαν δίνες την ατομικότητα.
Ο Μυστράς είναι γεμάτος καμουφλαρισμένα τρίγωνα. Το τοπίο του εκπέμπει μια ευγένεια που είναι το αποτέλεσμα του ζευγαρώματος αιώνων μεταξύ της φυσικής του αγριάδας με την ιστορική του αύρα. Ένα ταπεινό φύλλο εγκλωβισμένο μέσα στον «λιγοστό» του χρόνο περικλείει και αντανακλά την πυκνή ανάσα του σύμπαντος.
Φτάνω σε σημείο κάποιες φορές να σκέφτομαι πως μπροστά σε ένα τοπίο η επιθυμία μου δεν είναι να αποσπάσω μια ερμηνεία του, αλλά να γίνω μέρος της δικής του συνείδησης. Πολλές φορές η ζωγραφική σε αναγκάζει να αναρωτιέσαι τι είναι το κενό και αν έχει συγγένεια με τη στιγμή.
ΜΕΤΕΩΡΑ
«Αντιγράφεται το δέος;»
Τα Μετέωρα αν δεν τα επισκεφτείς, δεν μπορείς να τα περιγράψεις. Λένε πως αυτοί οι πέτρινοι γίγαντες δημιουργήθηκαν σιγά σιγά μέσα στον χρόνο από νερό και άμμο. Εμένα μου φαίνεται πως καρφώθηκαν στη γη από ψηλά.
Τεράστιες απολιθωμένες θεότητες που στις κορυφές τους φιλοξενούν την αιώνια αγωνία του ανθρώπου για το επέκεινα. Είναι τόπος που σε τραβάει με δύναμη πάνω του και ταυτόχρονα σε διώχνει.
Μονή Βαρλαάμ.
Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου.
Αναπαυσάς.
Αγίου Στεφάνου.
Αγίας Τριάδος.
Αυτό το τοπίο αναμετράται με το κενό και τον ίλιγγο. Κάθαρση μέσω του ιλίγγου; Δεν είναι τυχαία σκαρφαλωμένα αυτά τα κτίσματα πάνω στους τρομερούς βράχους. Η υλική υπόσταση σε οριακή ελευθερία αναγκάζει τη συνείδηση σε συγκεκριμένη πνευματική στόχευση. Οι αισθήσεις σε κατάσταση ετοιμότητας.
Σπάνιο τοπίο, από τα πιο εντυπωσιακά στον κόσμο. Ένιωσα μπροστά του το δέος ενός αναχωρητή που ηρεμεί από την πίεση μόνο μέσα από μία προσπάθεια ερμηνείας του χώρου και των μηνυμάτων που κρύβει μέσα του. Το δέος κινητοποιεί τους μηχανισμούς της προσευχής. Και η τέχνη είναι ένα είδος προσευχής.
Πριν από αιώνες στην Αναπαυσά, ο Θεοφάνης κατέθεσε στους τοίχους της Μονής τη συγκίνησή του. Θα ήθελα να ήμουν κι εγώ εκεί.
ΝΑΞΟΣ
Εκεί που το μπλε υποκλίνεται στο κίτρινο. Πόσους αιώνες μοναξιάς μετράει άραγε αυτό το κίτρινο, που όταν σουρουπώνει γίνεται κόκκινο λες από ντροπή;
Και αυτή η κουκίδα στο βάθος, το μικρό εκκλησάκι, τι είδους μυστική συμφωνία έχει κάνει με τα χρώματα για να διατηρήσει την υπόστασή του χωρίς να τραυματιστεί από το φως;
Λίγο μακρύτερα οι ακροβασίες του γαλάζιου. Τι να αποσπάσεις χωρίς να συντριβείς ο ίδιος; Ο ζωγράφος δικαιώνεται όταν με αφορμή το ρίγος στη θέα μιας εικόνας αναμοχλεύει το εσωτερικό του υλικό προσπαθώντας να εγκλωβίσει στις δύο διαστάσεις του τελάρου μια στιγμή έστω από το αέναο πανηγύρι του φωτός.
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΠΟΤΑΜΙΑ ΝΑΞΟΥ
Το φως αγκαλιάζει το κτίσμα και το κτίσμα το φως.
Ξέρω ότι πολλοί ζωγράφοι πριν από ένα έργο κάνουν προσχέδια. Άλλο το προσχέδιο, άλλο το έργο. Προσωπικά δουλεύω πάντα κατευθείαν χρώμα.
Εδώ όλες τις φόρμες τις ενώνει μια πυκνότητα. Αυτή που δανείζομαι από το θέμα και προσπαθώ να της δώσω μία κίνηση.
Με ενδιαφέρει πολύ η υπόμνηση, η ανάμνηση του θέματος. Αυτό άλλες φορές το καταφέρνω άλλες όχι, γιατί το ζητούμενο δεν είναι η αντιγραφή της ύλης, αλλά το πνευματικό της περίσσευμα.
***
Στην ελληνική φύση υπάρχει παντού μία ρευστότητα. Το τοπίο δεν περιγράφεται, αλλάζει συνεχώς, δεν είναι ποτέ ίδιο, είναι ένα «ρέον» υλικό.
Δουλεύω το τοπίο με πολλή «πάστα», μέχρι που στο τέλος δεν βλέπω χρώμα αλλά μόνο ύλη. Δεν ξέρω πώς συμβαίνει αυτό. Ίσως με πρόσχημα το τοπίο να ψάχνω διόδους ανακούφισης της προσωπικής μου αγωνίας, τραυματίζοντας δηλαδή με αυτόν τον τρόπο την επιφάνεια του τελάρου.
«Ανθρωποποιημένα τοπία». Κάπου το άκουσα αυτό για τα τοπία μου και ενθουσιάστηκα.
Δυνάστης ο χρόνος. Δύσκολη η ερμηνεία του, δεν βγαίνει με τη λογική. Χρειάζεται άπλωμα των αισθήσεων. Έκσταση. Γελάω όταν τον περιορίζουμε στα ημερολόγια. Υπάρχει μόνο όταν τον καλούμε. Είναι έννοια και σαν έννοια χρειάζεται ένα σώμα για να φανερωθεί.
Αυτό το βλέπω να συμβαίνει στην παλέτα κάθε φορά που το πινέλο αποσπά μία ποσότητα χρώματος. Το χρώμα για μένα είναι ο κωδικός της ερμηνείας και χαίρομαι όταν πάνω στο τελάρο μετατρέπεται σε οντότητα.
Γίνεται, δηλαδή, πλάσμα με αναπνοή.
ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΘΕΟΦΑΝΗ
Θραύσματα. Υπονοούμενα αιωνιότητας ταριχευμένα μέσα στο πυκνό υλικό της φώτισης. Η θέωση.
Μορφές στα όρια της εξαΰλωσης. Είναι και δεν είναι. Έχουν ήχο. Είναι ύμνος. Υπενθύμιση της ματαιότητας.
Το κίτρινο που νικά την άγνοια. Υπόσχεση για αιώνια ζωή. Υπέρβαση.
Ταράχτηκα όταν τα έκανα.
ΓΥΝΑΙΚΑ
Μοναξιά. Πόσα αποθέματα σιωπηλής καρτερικότητας. Μέσω της θλίψης κρυφακούς τους χτύπους της καρδιάς του χρόνου.
Τον αφήνεις να σου επιτίθεται.
Δεν αντιδράς.
Τον σκοτώνεις με τον τρόπο σου.
Αδιέξοδο.
