Πριν από μερικούς μήνες το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανέτρεψε την απόφαση της υπόθεσης Roe εναντίον Wade και όρισε πως ουσιαστικά αρμόδιες να αποφασίζουν αν και υπό ποιές προϋποθέσεις επιτρέπεται η διακοπή μιας κύησης, είναι οι Πολιτείες ξεχωριστά. Κατά συνέπεια, έπαψε να ισχύει η συνταγματική, όπως θα λέγαμε, προστασία του δικαιώματος στην άμβλωση και πλέον κάθε Πολιτεία θα νομοθετεί κατά την κρίση της ως προς αυτό το ζήτημα. Ό, τι δηλαδή ισχύει και με τη θανατική ποινή, που ισχύει σε κάποιες Πολιτείες και σε άλλες όχι.
Η απόφαση αυτή προκάλεσε σάλο, όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη. Θεωρήθηκε ως οπισθοδρόμηση. Δεν έχει νόημα εδώ να αναπτύξουμε το ιδιαίτερο και ξένο στη δική μας αντίληψη ομοσπονδιακό σύστημα των ΗΠΑ. Πόσο μάλλον τη στιγμή που στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που αποτελεί μια σαφέστατα πολύ χαλαρότερη ομοσπονδία, οι Βρυξέλλες αποφασίζουν για τα πλαστικά καλαμάκια ή τη χρήση ή μη θερινής ώρας, αλλά μέχρι και σήμερα η Ένωση δεν έχει ενιαία εξωτερική ή αμυντική πολιτική. Με δυο λόγια, αυτό που θέλω να πω, ως προς το τυπικό μέρος και χωρίς σε καμία περίπτωση να δικαιολογώ την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, κατανοώ πως στη χώρα του Τζέφερσον και του Φραγκλίνου, βλέπουν με διαφορετικό τρόπο το Σύνταγμα και το ποια δικαιώματα πρέπει ή όχι να προστατεύει ή να αναθέτει στις Πολιτείες να κρίνουν επ’ αυτών.
Ας πάμε λοιπόν καλύτερα στην ουσία του ζητήματος. Είναι μάλλον γνωστές οι απόψεις που εκφράζουν τόσο οι υπέρμαχοι του δικαιώματος στην άμβλωση όσο και οι πολέμιοί της. Οι μεν μιλούν για δικαίωμα της γυναίκας να διαθέτει το σώμα της όπως νομίζει εκείνη, οι δε υπερασπίζονται το δικαίωμα του αγέννητου παιδιού, επικαλούμενοι την ηθική ή τη θρησκεία. Πιάνοντας την επιχειρηματολογία των δεύτερων, ας πούμε πως, καταρχήν τίποτα δεν είναι πιο ανόητο από τη «νομοθετική ρύθμιση», αν το δούμε έτσι, «απαγόρευσης της αμαρτίας». Ιδιαίτερα εκείνοι που επικαλούνται τη χριστιανική διδασκαλία, θα έπρεπε να γνωρίζουν πως το Ευαγγέλιο δεν υποστηρίζει σε καμία περίπτωση την εξωτερικά επιβαλλόμενη ηθική. Αντιθέτως, ο Χριστός φαίνεται να ανέχεται πολύ πιο εύκολα τον ληστή και την πόρνη από τον Φαρισαίο, από αυτόν δηλαδή που τηρεί προσχηματικά τον θείο νόμο. Με δυο λόγια, το ζήτημα είναι ο άνθρωπος να είναι ελεύθερος να αμαρτήσει, αλλά να μη θέλει να το πράξει κι όχι να του απαγορεύεται η αμαρτία από τον νόμο. Στη χώρα μας μάλιστα, είδαμε την ανοησία του όλου πράγματος με την ποινική αντιμετώπιση της μοιχείας· ο νόμος όριζε μπλα μπλα μπλα. Ε και; Πόσο απέτρεπε αυτό τους ανθρώπους της δεκαετίας του ’60 από το να συνάπτουν εξωσυζυγικές σχέσεις και τι άλλο προκαλούσε πέρα από τη θυμηδία ή το γέλιο –όπως αποτυπώνεται στον ελληνικό κινηματογράφο της εποχής– όλο εκείνο το σόου με τη μεταγωγή των σεντονοφορεμένων στα αστυνομικά τμήματα; Κι η αποποινικοποίηση, όπως υποστηρίζουν μερικοί, είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση της μοιχείας ή απλώς κατέστησε πιο φανερή την ύπαρξή της;
Ασφαλώς και σε μεγάλο βαθμό και η νομοθεσία ακολουθεί την ηθική ή, πιο σωστά, συμπλέει μαζί της. Αλλά κάτι τέτοιο, σε μια εποχή σαν τη δική μας, είναι αδιανόητο. Με δυο λόγια, δεν μπορεί, είναι απαράδεκτο και εντελώς ανόητο να υφίσταται περιορισμός στο δικαίωμα που έχει μια γυναίκα να προχωρήσει σε άμβλωση, πέραν των υφισταμένων. Γιατί, κάτι που δεν ακούστηκε μέσα στην οχλαβοή που δημιουργήθηκε από τους υποστηρικτές και τους πολεμίους της άμβλωσης είναι το γεγονός πως σε όλες τις χώρες, και στη δική μας, υπάρχει απαγόρευση της άμβλωσης: δεν μπορεί στην Ελλάδα π.χ., μια έγκυος 7 μηνών να πάει στο γυναικολόγο και να ζητήσει να κάνει έκτρωση. Οι λόγοι βεβαίως είναι ιατρικοί, αλλά η απαγόρευση υπάρχει. Άρα; Άρα η συζήτηση αφορά στο μέχρι ποιά εβδομάδα κύησης επιτρέπεται ή όχι η άμβλωση.
Τονίσαμε, και θα επαναλάβουμε, πως το δικαίωμα μιας γυναίκας να προχωρήσει σε άμβλωση δεν πρέπει να τίθεται υπό νομική αίρεση. Αλλά, ας με συγχωρέσουν οι υποστηρικτές του δικαιώματος, αυτό δεν συνεπάγεται, δεν μπορεί να συνεπάγεται πόσο μάλλον σε δημοκρατικές κοινωνίες δυτικού τύπου, το ότι θα πρέπει να απαγορευτεί και ο δημόσιος διάλογος γύρω από το θέμα. Και πάλι στο παράδειγμα της μοιχείας θα καταφύγω: ναι, η μοιχεία από το 1982 και μετά, στην Ελλάδα, και σωστά, δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα. Αυτό συνεπάγεται πως και για την Εκκλησία, π.χ., παύει να είναι και αμάρτημα; Θα πρέπει να μην καταφέρονται εναντίον της οι κληρικοί από άμβωνος ή να μη βγάζει εγκυκλίους γύρω από το ζήτημα η Εκκλησία, επειδή εξοβελίστηκε η μοιχεία από τα ποινικά αδικήματα; Ουδείς διανοείται φυσικά να υποστηρίξει κάτι τέτοιο. Το επιχείρημα δε κάποιων ακραίων κύκλων πως «μόνο όσοι έχουν μήτρα έχουν δικαίωμα να έχουν άποψη για τις αμβλώσεις», θα μπορούσε να είναι αστείο, αν δεν ήταν επικίνδυνο. Άποψη μπορεί να έχει ο καθένας και για οτιδήποτε και για οποιοδήποτε θέμα. Συνεπώς, είναι ακατανόητη η εμμονή και η εμπάθεια που διαπιστώνει κανείς ενάντια στην οποιαδήποτε συζήτηση η οποία αντιμετωπίζει, τουλάχιστον κριτικά, τις αμβλώσεις, πόσο μάλλον που, ακόμη και πλέον συντηρητικές ομάδες κατά της άμβλωσης, δεν διανοούνται να θέσουν ζήτημα αλλαγής του νομικού καθεστώτος που τη διέπει στην Ελλάδα. Τότε; Γιατί συμβαίνει όλο αυτό;
Μια ερμηνεία είναι αυτή του καλού φίλου Γ.Γ. :
«To 1975 η Simone Veil “εθέσπισε το δικαίωμα στην άμβλωση” στη Γαλλία, με νόμο που πήρε και το όνομά της (Loi Veil), όταν ήταν Υπουργός Υγείας.
Όμως, τι ακριβώς έκανε η Veil; Με τον νόμο της κατήργησε το ποινικό αδίκημα της αμβλώσεως. Ήρε τον ποινικό χαρακτήρα της πράξεως. Δεν θα καταδικάζονταν πλέον σε φυλάκιση όσοι διέπρατταν την έκτρωση. Με τον τρόπο όμως αυτόν, η Veil δεν εθέσπισε κανένα δικαίωμα, αλλά πήρε το ζήτημα από τα χέρια των δικαστών για να το παραδώσει στην ανθρώπινη συνείδηση. Να το κάνει συνειδησιακή επιλογή. Του γεγονότος αυτού είχε απόλυτη επίγνωση. Κατά την κατάθεση του νομοσχεδίου στην εθνοσυνέλευση είχε τονίσει: “Η άμβλωση είναι πάντοτε ένα δράμα και θα παραμείνει για πάντοτε ένα δράμα”.
Οι μετέπειτα νομοθετικές παρεμβάσεις ουδεμία σχέση είχαν με τη φιλοσοφία της Veil. Αποκορύφωμα, η προ μηνών (σ.σ.: 2017) νομοθετική ρύθμιση στη Γαλλία, σύμφωνα με την οποία, η μέσω του internet προσπάθεια επηρεασμού κατά των αμβλώσεων και η δι’ αυτού του τρόπου απόπειρα παρεμποδίσεώς τους (entrave numérique) διώκεται ποινικώς. Τι θέλει να κάνει ο νομοθέτης με μια τέτοια ρύθμιση; Πολύ απλό. Αφαιρεί την επιλογή για τη διακοπή της κυήσεως από την σφαίρα της ατομικής συνειδήσεως· από εκεί δηλαδή που την είχε τάξει η Simone Veil με τη νομοθετική της πρωτοβουλία. Και αυτό διότι σήμερα η συνείδηση εμφανίζεται ως ένα εμπόδιο για την ευτυχία. Το πνεύμα αυτό που διέπει την νοοτροπία του νομοθέτη το αποδίδει παραστατικά η Chantal Delsol σε πρόσφατο άρθρο της. Ο νομοθέτης, γράφει η Delsol, είναι σαν να λέει: “Έχετε δικαίωμα στην άμβλωση. Χρησιμοποιήστε το λοιπόν χωρίς να θέτετε ερωτήματα. Κυρίως, μη διερευνάτε μέσα σας τι είναι το σωστό και τι είναι το καλό. Κάτι τέτοιο, το μόνο που θα έκανε, θα ήταν να σας γεμίσει με άγχη. Κάντε αυτό που λένε οι νόμοι του Κράτους. Δεν ανήκει σε σας να αποφασίσετε εν συνειδήσει. Κάτι τέτοιο θα σας έφερνε μεγάλη αναστάτωση και θα ήταν κακό για την υγεία σας. Αφήστε τη συνείδησή σας. Αυτή την επωμίζεται ο νομοθέτης για λογαριασμό σας”».
Είναι μια άποψη αρκετά ενδιαφέρουσα. Που ίσως θίγει τον πυρήνα του ζητήματος. Ό,τι άποψη κι αν έχει κανείς γύρω από τις αμβλώσεις, είναι πάντα μια απόφαση που, για τη συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών, είναι δύσκολη, είναι επώδυνη. Είναι κάτι παραπάνω λοιπόν από μια εξαγωγή δοντιού, μια απονεύρωση ή μια προσθετική στήθους. Από την άλλη πλευρά, πόσο ελεύθερη είναι η γυναίκα στην επιλογή που κάνει; Όταν απουσιάζει η κοινωνική πρόνοια που πραγματικά μπορεί να στηρίξει π.χ. μια 18χρονη φοιτήτρια που αποφασίζει να κρατήσει το κυοφορούμενο έμβρυο, πόσο ελεύθερη είναι στην επιλογή της; Δεν είναι μονόδρομος σχεδόν η άμβλωση; Οι περισσότερες γυναίκες που αποφασίζουν να προχωρήσουν σε άμβλωση όταν πληροφορηθούν από τον γυναικολόγο τους πως κυοφορούν ένα έμβρυο με σύνδρομο Down, δεν το κάνουν ούτε από σκληροκαρδία ούτε από διάθεση «δικό μου είναι το σώμα μου και κάνω ό,τι γουστάρω». Ούτε καν επειδή αρνούνται να σηκώσουν το βάρος του να φέρουν μία τέτοια ζωή στον κόσμο που θα χρειαστεί πολλαπλάσια δύναμη, πολλαπλάσια αγάπη, απ’ ό,τι θα συνέβαινε με ένα «φυσιολογικό» έμβρυο. Είναι για τις τυραννάει η σκέψη «και τι θα γίνει αυτό το παιδί ΜΕΤΑ, όταν εγώ φύγω από τη ζωή;», μια αγωνία διαρκείας που την έχουν όλες οι μάνες που το παιδί τους πάσχει από κάποια ασθένεια που απαιτεί διαρκή φροντίδα και αγάπη.
Συν τοις άλλοις, πώς είναι δυνατόν, να μιλάμε για δικαίωμα της γυναίκας τη στιγμή που η εμπειρία μας επιβεβαιώνει πως στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι ένας άνδρας αυτός που πιέζει να γίνει η έκτρωση, είτε αυτός είναι ο συντηρητικός πατέρας, είτε ο ανεύθυνος σύντροφος κ.λπ. κ.λπ.; Ελευθερία υπάρχει όπου υπάρχει ισότιμη εναλλακτική. Απλά είναι τα πράγματα. Ακόμη, ένα ζήτημα που δεν τίθεται, ούτε καν από τους αρμοδίους της επιστημονικής κοινότητας (μάλλον για προφανείς λόγους), είναι το γεγονός ότι η άμβλωση δεν αποτελεί μέθοδο αντισύλληψης. Είναι ξεκάθαρο αλλά σπάνια θα δει κανείς κάποιον γυναικολόγο να το εξηγεί ή να το αναφέρει αυτό στα ΜΜΕ. Κι είναι σχεδόν αστείο η γυναίκα που προχωρά σε άμβλωση γιατί «έχει δικαίωμα στο σώμα της», ένα δικαίωμα που ωστόσο δεν το άσκησε όταν ο macho σύντροφος αρνήθηκε να φορέσει προφυλακτικό –θέτοντας, πρώτα και κύρια σε κίνδυνο την υγεία της– επειδή «τον ενοχλούσε», είτε από ντροπή είτε από φόβο.
Δεν θεώρησα απαραίτητο να σταθώ πολύ στα επιχειρήματα της άλλης πλευράς. Είναι γνωστά και συνδέονται κατά κύριο λόγο με την κοσμοθεωρία που αναπτύσσουν οι πολέμιοι της άμβλωσης. Όμως χρειάζεται προσοχή: το να είναι κανείς αντίθετος στην άμβλωση είναι δικαίωμά του. Το να επιθυμεί να περιορίσει ή και να αφαιρέσει την ελευθερία του δικαιώματος στην άμβλωση από εκείνες που την επιλέγουν, είναι ολοκληρωτισμός. Οποιαδήποτε ποινικοποίηση, από πλευράς κράτους, ενός αμαρτήματος ή «αμαρτήματος» είναι γελοία. Άλλωστε, οποιοσδήποτε εξωτερικός περιορισμός της ελευθερίας του ανθρώπου στο να αμαρτάνει, είναι αντιχριστιανικός και αντίκειται στο σχέδιο του Θεού για τον άνθρωπο.
Κοντολογίς, μια απόφαση που απαγορεύει με νόμο την άμβλωση, είναι βλακώδης, αναχρονιστική, πέρα για πέρα εσφαλμένη. Αυτό δεν σημαίνει πως σε κοινωνίες όπως η δική μας –και εννοώ, γενικότερα τις κοινωνίες της Ευρώπης– θα πρέπει να απαγορεύεται ο διάλογος, η συζήτηση, η ελεύθερη έκφραση γνώμης. Σε τελική ανάλυση, ο καθένας μπορεί να θεωρεί λάθος το κάπνισμα, τη μοιχεία που προαναφέρθηκε ή την άμβλωση. Έχει δικαίωμα να υποστηρίζει δημόσια την άποψή του –και να κρίνεται γι’ αυτό φυσικά– χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα πρέπει να ποινικοποιηθεί το κάπνισμα, η μοιχεία ή η άμβλωση. Μετρημένα κουκιά.
