Η συμβολή της μετάφρασης στον διαπολιτισμικό πνευματικό και αισθητικό διάλογο έχει αναγνωριστεί πολύ νωρίς, στον παραδοσιακό λόγο των μεταφραστών, όπως τον ονόμαζε ο Antoine Berman, στους προλόγους και τα σχόλιά τους δηλαδή, αιώνες πριν από τη θεωρητική της τεκμηρίωση στις μεταφραστικές σπουδές. Στην καρδιά της ανάπτυξης των εθνικών λογοτεχνιών αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως την όριζε ήδη ο Gœthe, η λογοτεχνική μετάφραση έχει διαμορφώσει και συνεχίζει να διαμορφώνει δραστικά και ποικιλότροπα τις πνευματικές και αισθητικές αναζητήσεις σε κάθε εποχή και πολύ περισσότερο σήμερα, στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης και της ψηφιακότητας.
Ιδιαιτέρως πολύπλοκη, ως φαινόμενο και διαδικασία, η λογοτεχνική μετάφραση αντιμετωπίστηκε ωστόσο επί μακρόν σε μια βάση απλουστευτικών ζευγμάτων, πρωτότυπο-μετάφραση, πιστότητα-ελευθερία και ούτω καθεξής, με τον μεταφραστή και τη μεταφράστρια να απουσιάζει ως επί το πλείστον από τη συζήτηση. Με την ανάπτυξη της μεταφρασεολογίας και συγκεκριμένων ρευμάτων σκέψης στο πλαίσιό της, η θεώρηση αυτή σταδιακά ανατράπηκε και στο επίκεντρο της συζήτησης τίθεται σήμερα πλέον ο ίδιος ο μεταφραστής-δημιουργός και οι επιλογές του, όπως διαμορφώνονται μέσα στο κοινωνικοπολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζει και εργάζεται – το οποίο με τη σειρά του θεωρείται αναφορικά με ευρύτερα περιβάλλοντα και τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται μεταξύ τους. Έτσι, η λογοτεχνική μετάφραση εξετάζεται σήμερα στην πολυπλοκότητά της και ο μεταφραστής και η μεταφράστρια βρίσκουν τη θέση που τους αρμόζει στον διάλογο που η λογοτεχνική μετάφραση συνιστά και εγκαθιδρύει.
Παρ’ ότι οι θεωρητικές αυτές εξελίξεις δεν ανατρέπουν αυτομάτως τη μακρόχρονη αφάνεια τόσο της μετάφρασης καθαυτήν όσο και του μεταφραστή και της μεταφράστριας και παρ’ ότι οι ιδιαιτερότητες του κάθε εκδοτικού πεδίου παραμένουν, όπως άλλωστε και εκείνες των διαφορετικών ειδών και τάσεων στο πλαίσιο του λογοτεχνικού πεδίου, θεωρούμε ωστόσο ότι η πρόοδος που έχει σημειωθεί στην αναγνώριση του προσώπου και της δουλειάς του μεταφραστή και της μεταφράστριας λογοτεχνίας είναι σημαντική. Τίθενται έτσι μια σειρά από ερωτήματα που αφορούν την ουσία της δουλειάς του μεταφραστή και της μεταφράστριας στις νέες συνθήκες, τους επαγγελματικούς όρους της δουλειάς αυτής, τις αλλαγές που έχουν γίνει και αυτές που πρέπει περαιτέρω να προωθηθούν. Στα ερωτήματα αυτά, οι καθ’ ύλην αρμόδιοι για να απαντήσουν είναι οι ίδιοι οι μεταφραστές και οι μεταφράστριες και σ’ αυτούς τα απευθύναμε. Ελπίζουμε ότι οι απαντήσεις τους θα σχεδιάσουν αδρά το σύγχρονο τοπίο της λογοτεχνικής μετάφρασης στη χώρα μας, θα αναδείξουν τις προκλήσεις και θα γεννήσουν νέα ερωτήματα που θα δώσουν περαιτέρω ώθηση στη συζήτηση για τον μεταφραστή και το έργο του, τη λειτουργία και τη σημασία της λογοτεχνικής μετάφρασης και τους όρους παραγωγής και διάδοσης των μεταφρασμένων κειμένων.
⸙⸙⸙
Οι ερωτήσεις που τέθηκαν στους μεταφραστές και τις μεταφράστριες ήταν οι ακόλουθες:
- Γιατί και πώς μεταφράζετε; Ποια είναι η καλύτερη και η χειρότερη στιγμή που θυμάστε ως μεταφραστής στη διαδρομή σας;
- Παρακολουθείτε την ξένη λογοτεχνία και προτείνετε τα βιβλία που σας ενδιαφέρουν ή τους συγγραφείς που αγαπάτε στους εκδότες;
- Επιλέγετε από προτάσεις εκδοτών με βάση το γούστο σας ή μπορεί να μεταφράσετε και βιβλία που δεν σας ενδιαφέρουν; Ποιους συγγραφείς που αγαπάτε και δεν έχουν μεταφραστεί ακόμη στην Ελλάδα θα θέλατε να μεταφράσετε;
- Ποια η σχέση μεταφραστή, συγγραφέα, επιμελητή και εκδότη;
- Σχολιάστε τη λογοτεχνική μετάφραση ως επάγγελμα στην Ελλάδα σήμερα.
- Επηρεάζει το διαδίκτυο τη λογοτεχνική μετάφραση σήμερα και αν ναι με ποιον τρόπο;