Μετάφραση: Γιώργος Κεντρωτής
Η ιταλική γη διατηρεί στα καθαρότατα σωθικά της τις φωνές των παλιών ποιητών της. Πατώντας το χώμα στα χωράφια της, περνώντας απ’ τα πάρκα όπου το νερό σπιθοβολάει, περπατώντας στις άμμους του μικρού γαλάζιου ωκεανού της, μού φαίνεται ότι κάτω από τα πόδια μου έχω διαμαντένιες ουσίες, κάποιο μυστικό κρυσταλλουργείο, όλη τη λάμψη που έχουν φυλαγμένη οι αιώνες. Η Ιταλία έδωσε σχήμα και μορφή, ήχο, χάρη και ενθουσιασμό στην ποίηση της Ευρώπης· την έβγαλε από την πρώτη της άμορφη ακόμα μορφή, από τη ντυμένη με τσουβάλια και πανοπλίες τραχύτητά της. Το ιταλικό φως μεταμόρφωσε τα κουρελόρουχα των τροβαδούρων και των μενεστρέλων, αλλά και τα σιδερικά των ηρωικών ασμάτων και τα έκανε ποτάμι που κατεβάζει ξεχειλίζοντας κατεργασμένα διαμάντια.
Για τα δικά μας μάτια, για τα μάτια των ποιητών που φτάσαμε εντελώς πρόσφατα στον πολιτισμό, ερχόμενοι από χώρες όπου οι ποιητικές ανθολογίες ξεκινούσαν από το έτος 1880,… για τα δικά μας μάτια, λοιπόν, ήταν καταπληκτικό όχι μόνο το να βλέπουμε σε ιταλικές ανθολογίες χρονολογίες όπως 1230 τόσο ή 1310 ή 1450, αλλά και το να βλέπουμε ανάμεσα σε αυτές τις χρονολογίες να λάμπουν τερτσίνες και άλλα ποιητικά κοσμήματα, να ακτινοβολεί η βαθύτητα των πετραδιών του Δάντη Αλιγκέρι, του Καβαλκάντι, του Πετράρχη, του Πολιτσιάνο.
Αυτά τα ονόματα και αυτοί οι άνθρωποι δάνεισαν το φλωρεντινό φως τους στον δικό μας γλυκό και γενναίο Γκαρθιλάσο ντε λα Βέγα, στον καλοκάγαθο Βοσκάν· φώτισαν τον Γκόνγκορα και με το σκοτεινό τους βέλος προσέδωσαν ηχόχρωμα στη μελαγχολία του Κεβέδο· καλούπωσαν τα σονέτα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ στην Αγγλία, ενώ άναψαν της Γαλλίας τις χθόνιες ουσίες για ν’ ανθίσουνε τα ρόδα του Ρονσάρ και του Ντι Μπελέ.
Έτσι λοιπόν, αν είσαι ποιητής, το να γεννηθείς στα χώματα της Ιταλίας, είναι δύσκολη επιχείρηση, είναι επιχείρηση ανοιγμένη στ’ αστέρια, όπερ σημαίνει ότι είσαι υποχρεωμένος να δουλεύεις σε ένα στερέωμα από κληρονομιές λαμπρές, απαστράπτουσες.
Γνωρίζω εδώ και αρκετά χρόνια τον Σαλβατόρε Κουαζίμοντο, και μπορώ να πω ότι η ποίησή του αντιπροσωπεύει εκείνη τη συνείδηση που εμάς, λόγω του βαριού και ζέοντος φορτίου της, θα μας φαινόταν φαντασμαγορική. Ο Κουαζίμοντο είναι ο χαρακτηριστικός ευρωπαίος που διαθέτει επιστήμη βέβαιη για τη γνώση του, για την ισορροπία και για όλα τα όπλα της ευφυΐας του. Η θέση του, ωστόσο, ως κορυφαίου Ιταλού, ως δρώντος πρωταγωνιστή ενός ασυνεχούς μεν, αλλά αστείρευτου κλασικισμού, δεν τον έχει μεταβάλει σε πολεμιστή κλεισμένον στο κάστρο του. Ο Κουαζίμοντο είναι άνθρωπος κατεξοχήν οικουμενικός, και δεν διαιρεί τον κόσμο φιλοπόλεμα σε Δύση και Ανατολή, αλλά θεωρεί ότι το απόλυτο καθήκον των καιρών μας είναι να καταργηθούν τα σύνορα ανάμεσα στις κουλτούρες και στη θέση τους να εγκατασταθούν ως δώρα αμέριστα η ποίηση, η αλήθεια, η ελευθερία, η ειρήνη και η χαρά.
Στον Κουαζίμοντο ενώνονται τα χρώματα και οι ήχοι ενός κόσμου μελαγχολικά γαλήνιου. Η θλίψη του, μην έχοντας τίποτα από την ηττοπαθή ανασφάλεια του Λεοπάρντι, σημαίνει τη σπερματική και τη βλαστική απομόνωση της γης στον κόσμο της εσπέρας· σε αυτό το χρίσμα, που τίθεται στη νύχτα, όταν τα αρώματα, οι φωνές, τα χρώματα και οι καμπάνες προστατεύουν την εργασία που επιτελούν οι σπόροι πολύ βαθιά στη γη. Αυτού του μεγάλου ποιητή τον περιεκτικό λόγο τον αγαπάω: αγαπάω τον κλασικισμό του και τον ρομαντισμό του, και πρωτίστως θαυμάζω σε αυτόν το διαρκές βάπτισμά του στη συνέχεια του κάλλους, έτσι όπως έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει τα πάντα σε γλώσσα αληθινή και ποίηση συγκινητικότατη.
Από τόσο μακριά που βρίσκομαι τώρα και πάνω από τις θάλασσες υψώνω ένα στεφάνι πλεγμένο με φύλλα και με αρώματα της Αραουκανίας και το αφήνω να πετάξει στον αέρα, για να το φέρουν ο άνεμος και η ζωή και να το αφήσουν στο μέτωπο του Σαλβατόρε Κουαζίμοντο. Δεν είναι το απολλώνειο δάφνινο στεφάνι που τόσες και τόσες φορές έχουμε δει να κοσμεί την κεφαλή του Φραγκίσκου Πετράρχη. Είναι στεφάνι από τα δικά μας ανεξερεύνητα δάση, στεφάνι από φύλλα που δεν έχουν ακόμα βρει όνομα, από φύλλα που αφήνουνε να στάζει η δροσιά που τους έδωσαν οι όρθροι και οι αυγές του δικού μου εδώ Νότου.
⸙⸙⸙
[Από την αυτοβιογραφία του Νερούδα Confieso que he vivido, που θα κυκλοφορήσει προσεχώς από τις εκδόσεις Gutenberg με τίτλο Τη ζωή μου ομολογώ την έζησα σε μετάφραση Γιώργου Κεντρωτή.]
