Ανέκαθεν με γοήτευε η επινοητικότητα εκείνων που ανακάλυπταν ή σκάρωναν ανά τους αιώνες καρκινικές ή παλίνδρομες λέξεις (π.χ. ΑΝΝΑ, ΣΑΒΒΑΣ, ΕΓΩΓΕ, ΣΕΡΡΕΣ κ.ά.) αλλά κυρίως εκείνων που επινοούσαν ολόκληρες προτάσεις σε οποιαδήποτε γλώσσα. «Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει», όταν το επιχειρούν με την ελληνική, καθώς οφείλουν να αναμετρηθούν με… 5 «ι», 2 «ο», 2 «ε» και (στα πεζά) 2 «σ», αλλά και με «αφ – αυ», «εφ – ευ» κ.ά. Σαφώς τεράστια η διαφορά του “MADAM, I’ M ADAM”, με το οποίο συστήθηκε ο Αδάμ στην Εύα χρησιμοποιώντας 4 μόνο γράμματα, από το εμβληματικό «ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ».
Να θυμηθούμε δειγματοληπτικά και κάποια ακόμη: «ΝΟΜΟΝ, Ο ΚΟΙΝΟΣ, ΕΧΕ ΣΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΟΝ» (=Να έχεις τον νόμο του κράτους, νόμο και στο σπιτικό σου), «ΝΟΣΩ. ΣΥ ΟΣ Η ΙΑΜΑ, ΙΗΣΟΥ, ΣΩΣΟΝ» (=Ασθενώ. Εσύ που είσαι η γιατρειά, Ιησού, σώσε με), «ΑΘΛΗΣΑΣ ΗΔΗ ΠΩΛΩ ΠΗΔΗΣΑΣ ΗΛΘΑ» (=Αφού αγωνίστηκα, τώρα κατέβηκα από το άλογο και ήρθα) κ.λπ. Ας μνημονεύσουμε και τη διάσημη παλίνδρομη φράση στα Αγγλικά: “A MAN, A PLAN, A CANAL… PANAMA”. Από δε τα Ελληνικά, επειδή μάλιστα τη μητέρα μου την έλεγαν Αρετή, ας μου επιτραπεί να επισημάνω τη φράση ΑΡΕΤΗ ΜΗΤΕΡΑ.
Μία άλλη κατηγορία λέξεων στη Γλώσσα μας, που με κεντρίζει και κοινωνιολογικά εκτός από γλωσσολογικά, είναι τα μητρωνυμικά επώνυμα των σημερινών Ελλήνων. Φρονώ ότι ο πλούτος αυτής της κατηγορίας κατά τον 21ο αιώνα που διανύουμε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και έκπληξη! Σε σχέση π.χ. με μια Scarlett Johansson, δηλαδή μια Σκάρλετ, κόρη του… γιου του Γιάννη, ή μια Nicole Kidman, δηλαδή μια Νικόλ, παιδί (ή… κατσικάκι) ενός άντρα, τα δικά μας μητρωνυμικά στέκουν υπερήφανα απέναντι στα πατρωνυμικά! Οφείλω, βέβαια, να παραδεχτώ ότι σήμερα –σε σχέση με έναν ή και μισό αιώνα πριν– η έρευνα σε όλες τις γλώσσες είναι πολύ πιο εύκολη χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά κυρίως στις πλατφόρμες αναζήτησης του διαδικτύου και με αυτά τα εργαλεία συνέλεξα το πιο κάτω υλικό μου, εννοείται μητρωνυμικά επώνυμα και Ελλήνων του εξωτερικού. Πριν από έναν αιώνα ο ερευνητής κατέφευγε στα δημοτολόγια ή σε άλλα αρχεία, ενώ και πριν από 50 χρόνια χανόταν στους τόμους των τηλεφωνικών καταλόγων της χώρας.
Ξεκινάμε τιμής ένεκεν με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και συνεχίζουμε με αρκετούς γνωστούς και αγνώστους: Τασούλας, Αναστασούλας, Ζαμπέτας, Σμαραγδής, Σεβαστής, Ανδριανής, Αγάπης, Αρετής, Ανθής, Παρασκευής, Παγώνας, Βαρβάρας, Δάφνης, Ντίνας, Στέλλας, Ζήνας, Ρήνας, Χαράς, Δημήτρουλας και Δημητρούλας, Θανάσουλας και Θανασούλας, Μιχαλαριάς, Μιμής, Φιφής, Πηγής, Χρυσής, Χρυσούλας, Σταθούλας, Κωστούλας, Σταυρούλας, Στρατούλας, Μορφούλας, Φωτούλας, Γιαννούλας, Γεωργούλας, Γωγούλας, Σούλας, Τούλας, Κούλας, Γιούλας, Φούλας, Φούλης, Φανίτσας, Κουλίτσας, Λίτσας, Πίτσας, Ζαμπέλας, Μπέλλας, Κανέλας, Κατερίνης, Κατίνας, Κατινιός, Ελένης, Λένας, Λίνας, Λίλης και Λιλής, Σόφης, Μάρος, Μαρής, Μαριάς, Μαράκης, Μαρίδης, Μαρίτσας, Μαρούσας, Μαρουσάκης, Μαριάδης, Μαρόπουλος, Μαργέτας, Μαργιωρής, Φλωρούς, Φλωράκης, Φλωρίδης, Φλωράτος, Διαμάντος, Μαλάμος, Πανάγιος, Σύρμος, Αστέρος, Δέσπος, Βαΐτσας και Βαΐτσος, Τερεζάκης, Μεταξωτής, Βασιλικής, Αναστασάς, Τασιάς, Πασχαλιάς, Λεμονιάς, Γαρουφαλιάς, Μυρσινιάς, Γιασεμής, Ρωξάνης, Παντελιάς, Γιώτας, Σόφης, Σοφιάς, Θανασιάς, Σέβης, Μαργαρός, Δέσπος, Φώτος, Φωφόπουλος, Ελενίδης, Νικολέτας, Νικολίτσας, Καλλιοπίτσας, Αγγελίνας, Ζαφείρας, Πόπης, Πέπης, Μπέμπας, Παγώνας, Πιπίνας, Πιπινιός, Πιπινέλης, Περμαθούλης (από το μικρασιάτικο Περμανθούλα), Σαλονικιάς, Αμουργιανής, Σιφνιάς, Γιαννιώτας, Γαλανής, Αραπίτσας, Γιατρίνας, Μαμμής, Παπαδιάς, Παπαδίτσας, Καλογριάς, Κυπαρισσούς, Μπάμπος, Ξένης (είτε βαπτιστικό είτε ξενομερίτισσας), Γάτας (από παρατσούκλι;), Κατσούλας, Κατσίκας, Κουνέλ(λ)ας, Ζαρκαδούλας, Ξακουστής, Ξυδούς, Κούκλας, Κοντούλας, Λολίτσας, Κουφής, Κουτσής, Κουτσούλας, Κατσαρής, Κυράτσας, Δούλας, Βλάχας, Τσοπάνας, Τσατσάς, Μήτρας, Πεταχτής, Καλ(λ)ής, Κακής, Μαυροφόρας, σε αυτονόητα μεγάλο αριθμό Χήρας, πιθανότατα επίσης κάποια που περιέχουν συντετμημένο και το άρθρο «της», όπως Τσελένης, Τσέλλης, Τσιρίνης, Τσάν(ν)ας ή άλλο πρώτο συνθετικό, όπως Κυραμαργιός, Κυραρίνης, Κυράννας, Κουτσοχέρας, Κουλοχέρας, Κουφοντίνας, Καρατζένης, Καρανίκης, Καραλένας, Χατζηλένας, Χατζηδρόσος καθώς και εκείνα που προήλθαν μεν από τη μητέρα, η οποία ως είθισται είχε ήδη «ξαναβαφτιστεί» μέσω του άντρα της (π.χ. Αντώνενα) Αντώνενας, Πέτραινας, Γιώργαινας και Γεώργαινας, Στάμενας, Βασίλενας, Σάββενας, Δημήτρενας, Δήμαινας, Μήτσαινας, Μήτραινας, Γρηγόραινας, Θανάσαινας, Χατζήδαινας και Χατζήδενας, Λιάκενας, Νικολίνας, Γιάνναινας (στα οποία ανάλογα με τον ληξίαρχο εναλλάσσονται το –ενας και το –αινας) κ.ά. Θυμίζω παρεμπιπτόντως ότι ο Γεώργιος Βιζυηνός ήταν γνωστός στο χωριό του ως το Γιωργί της Μιχαλιέσσας…
Θα ήθελα, τέλος, να προσθέσω στα «ωραία» της τρισχιλιετούς Γλώσσας μας και την έντονη τάση του επιχειρηματικού κυρίως κόσμου τα τελευταία χρόνια να επιλέγει ονομασίες μεταξύ είτε αρχαίων τύπων, κυρίως απαρεμφάτων, όπως Χορεύειν, Ποιεῖν, (Εὖ) Ὁρᾶν, (Εὖ ή Ἀεί) Μανθάνειν, Μαθεῖν, Λέγειν, Πράττειν, Οἰκεῖν, Φρονεῖν, Ἄδειν, διάφορες παραλλαγές του Ζῆν, Ἐσθίω, Πλεύσις κ.λπ., είτε λέξεων της αρχαίας και της καθαρεύουσας με λατινική γραφή, όπως Orasis, Apopsis, Alesis, Elpis, Exelixis, Stereosis, Anegersis, Embryon, Mythos, Mousses, Akouson, Organon, Ideaton, (The) Ellinikon, Nyx, Avax, Axon, Anax κ.ά. Η αλήθεια είναι ότι το ένα αντί για τα δύο s μπλέκει κάπως την προφορά (τυπικά: όραζις, άκουζον), αλλά θα το αντέξουμε. Το σπουδαίο είναι ότι η μόδα αυτή επενεργεί σαν… αντιισταμινικό στην αλλεργία των greeklish, την οποία περάσαμε τις προηγούμενες δεκαετίες! Δώρο στο πακέτο των «ωραίων» και αρκετά ευρηματικά λογοπαίγνια σε φίρμες επιχειρήσεων εστίασης, όπως Φάτε σκάστε, Μπύραμα, Λαδόκολλα με θέα, Τα καλά μάκια, Μπαρ-Μπεε-Κιού, Τοίχο τοίχο, Kalosta, Pesto Kapou, Maison de Μεζέ, Mia feta, S*efaga, Tsipou.tapas κ.λπ.
❧
Στον αντίποδα των χαριτωμένων, κάποιες «λακκούβες» στη γλωσσική μας διαδρομή. Ίσως ακούγεται αδιανόητο, αλλά στο ισχύον σήμερα Σύνταγμα της Ελλάδας (δημοσιευμένο στο ΦΕΚ Α 211/ 24 Δεκεμβρίου 2019, μετά από την 4η κατά σειρά Αναθεώρηση εκείνου του 1975), οι Ελληνίδες κάνουν μία… guest star εμφάνιση μαζί με τους Έλληνες μόνο σε μία παράγραφο! Ολόκληρο το υπόλοιπο Σύνταγμα αφορά γραμματικώς μόνο τους άντρες!!! Από την κατάπληξή μας εξαιρείται το Άρθρο 105, διότι, απλούστατα, είναι εκείνο που ρυθμίζει το καθεστώς του… Αγίου Όρους!
Ας διατρέξουμε, λοιπόν, για του λόγου το ασφαλές μία δέσμη διατάξεων με εξαφανισμένο το θηλυκό γένος από την Πολιτεία, οι αρχαίοι πρόγονοι της οποίας πέραν των δύο φυσικών γενών επινόησαν και το γραμματικό ουδέτερο!
MΕPOΣ ΔΕYΤΕPO: Aτομικά και κοινωνικά δικαιώματα
Άρθρο 4
1. Oι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. (Αλλά αμέσως μετά, για πρώτη και τελευταία φορά) 2. Oι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. 3. Έλληνες πολίτες είναι όσοι έχουν τα προσόντα που ορίζει ο νόμος.[…] 4. Mόνο Έλληνες πολίτες είναι δεκτοί σε όλες τις δημόσιες λειτουργίες […] 5. Oι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους. […] 7. Tίτλοι ευγένειας ή διάκρισης ούτε απονέμονται ούτε αναγνωρίζονται σε Έλληνες πολίτες.
Άρθρο 5
1. Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας […] 2. Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων (άραγε, επίτηδες αποσιωπήθηκε το… φύλο; ) […] Aπαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για τη δράση του υπέρ της ελευθερίας. 3. […] Kανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος. 4. Απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα […] 5. Καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία κάθε προσώπου (εδώ βοήθησε το ουδέτερο γένος!) έναντι των βιοϊατρικών παρεμβάσεων.
Άρθρο 6
[…] O ανακριτής οφείλει, μέσα σε τρεις ημέρες από την προσαγωγή, είτε να απολύσει τον συλληφθέντα είτε να εκδώσει ένταλμα φυλάκισης. H προθεσμία αυτή παρατείνεται για δύο ημέρες, αν το ζητήσει αυτός που έχει προσαχθεί […]
Άρθρο 16
4. Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια. Το Kράτος ενισχύει τους σπουδαστές που διακρίνονται, καθώς και αυτούς που έχουν ανάγκη από βοήθεια ή ειδική προστασία, ανάλογα με τις ικανότητές τους.
6. Oι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοι λειτουργοί. […]
Άρθρο 17 – Προστασία της ιδιοκτησίας
2. Kανένας δεν στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνο για δημόσια ωφέλεια που έχει αποδειχθεί με τον προσήκοντα τρόπο […]
Άρθρο 21 – Προστασία οικογένειας κ.λπ.
2. […] όσοι πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο έχουν δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το Κράτος
Άρθρο 23 – Συνδικαλιστική ελευθερία
2. Απαγορεύεται η απεργία με οποιαδήποτε μορφή στους δικαστικούς λειτουργούς και σ’ αυτούς που υπηρετούν στα σώματα ασφαλείας.
ΤMHMA B΄
Πρόεδρος της Δημοκρατίας
KΕΦAΛAIO ΠPΩΤO: Aνάδειξη του Προέδρου
Άρθρο 30
1. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ρυθμιστής του Πολιτεύματος.
Άρθρο 37
1. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει τον Πρωθυπουργό και, με πρότασή του, διορίζει και παύει τα λοιπά μέλη της Kυβέρνησης και τους Yφυπουργούς. 2. Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος το οποίο διαθέτει στη Bουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Aν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή […] Aν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και, αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού Kυβέρνησης […] αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Aρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό Kυβέρνησης […]
ΤMHMA Γ΄
Bουλή
KΕΦAΛAIO ΠPΩΤO: Aνάδειξη και συγκρότηση της Bουλής
Άρθρο 51
1. O αριθμός των βουλευτών ορίζεται με νόμο, δεν μπορεί όμως να είναι μικρότερος από διακόσιους ούτε μεγαλύτερος από τριακόσιους. 2. Oι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος.
Άρθρο 55
1. Για να εκλεγεί κανείς βουλευτής, απαιτείται να είναι Έλληνας πολίτης, να έχει τη νόμιμη ικανότητα να εκλέγει και να έχει συμπληρώσει το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας του κατά την ημέρα της εκλογής.
Άρθρο 56
1. Έμμισθοι δημόσιοι λειτουργοί και υπάλληλοι, άλλοι υπάλληλοι του Δημοσίου, υπηρετούντες στις ένοπλες δυνάμεις και στα σώματα ασφαλείας […] δεν μπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές, αν δεν παραιτηθούν πριν από την ανακήρυξή τους ως υποψηφίων […]
Άρθρο 65
2. H Bουλή εκλέγει από τα μέλη της τον Πρόεδρο και τα λοιπά μέλη του Προεδρείου, σύμφωνα με τους ορισμούς του Kανονισμού. 3. O Πρόεδρος και οι Aντιπρόεδροι εκλέγονται στην αρχή κάθε βουλευτικής περιόδου. […]
Άρθρο 120
4. H τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων (ούτε καν εδώ δεν επανεμφανίζονται οι… guest star Ελληνίδες!), που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία.
Να χαιρόμαστε, λοιπόν, τις τέσσερις έως τώρα Αναθεωρήσεις, που σε πρώτη φάση άλλαξαν αυτονόητα την καθαρεύουσα και ακολούθως επέφεραν κάποιες νομικές ανατροπές (μία εκ των οποίων, μάλιστα, εκείνη για το ασυμβίβαστο της βουλευτικής ιδιότητας με την επαγγελματική δραστηριότητα, ανετράπη ξανά στην επόμενη Αναθεώρηση!), χωρίς όμως να πειράξουν τη γραμματική του αρσενικού γένους! Ωστόσο, το επίσημο του Υπουργείου Παιδείας Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας παρέχει τα εργαλεία, όπως «η πολίτης και (λογ.) πολίτις», «θηλ. βουλευτής και βουλευτίνα», «δικαστής και δικαστίνα» κ.ο.κ. Για δε τη διάζευξη ο/η Πρόεδρος της Δημοκρατίας ή της Βουλής (που συνέβη, μάλιστα, να υπάρξουν γυναίκες και στα δύο αυτά αξιώματα!), ή ο/η αρχηγός κόμματος, τους/τις δικαστικούς/-ές λειτουργούς (που επίσης διαθέτουμε μεγάλο αριθμό σε βάθος χρόνου), ή ο/η Πρωθυπουργός, ο/η ανακριτής/-τρια, τον/την συλληφθέντα/-είσα, καθένας και καθεμιά, όσοι και όσες πάσχουν κ.λπ., η Ε΄ Αναθεωρητική Βουλή οφείλει να επιφέρει επιτέλους τη γλωσσική αποκατάσταση, προτού ασχοληθεί με τις όποιες νομοθετικές αλλαγές!
Άφησα για το τέλος ένα δύσκολο, επώδυνο, κυριολεκτικά μοιραίο θέμα. Μας το ανέδειξε σε συνέντευξή του ο συντοπίτης μου από την Πάρο, ο 24χρονος σήμερα Δημήτρης Κεφάλας, από τους επιζώντες με βαρύτατα τραύματα των Τεμπών. Αναρωτήθηκε πώς είναι δυνατόν αυτή η τόσο πλούσια Γλώσσα μας να διαθέτει λέξεις για την απώλεια οικείων προσώπων μας –ορφανός/-ή για όποιον και όποια χάνει γονιό, χήρος/-α για σύζυγο– αλλά να μην έχει για τους γονείς που χάνουν παιδί! Τόσο απλό και τόσο συγκλονιστικό! Θα επιχειρήσω, παράλληλα και με άλλους που έχουν κατά καιρούς προτείνει το ομόρριζο «παιδάρφανος», να το προσεγγίσω πιο σφαιρικά: Στην Ελληνική υπήρχε ρίζα ο ρ φ-, η οποία δήλωνε τη «στέρηση», την «έλλειψη». Από αυτήν τη ρίζα δημιουργήθηκε αρχικά το ουσιαστικό «ὀρφός», που σήμαινε στερημένος από γονείς, αλλά και μαύρος, σκοτεινός, καθώς και το γνωστό ψάρι ροφός. Για δε την έννοια που αναζητούμε, υπήρχε ο όρος «ὀρφανός γενεῆς», αλλά με τη σημασία άπαις, άτεκνος, άκληρος και όχι κατ’ ανάγκην αυτός που πέθαναν τα παιδιά του. Οπότε εισηγούμαι τη σύνθετη λέξη «παίδορφος» και «παίδορφη», που η υιοθέτησή της από λεξικά και μέσα ευρείας δημοσιότητας ευελπιστώ να την καθιερώσει με τον καιρό. Φυσικά, μακάρι να μη χρειαστεί ποτέ πια η χρήση της! Αλλά οι ανελέητοι βομβαρδισμοί εναντίον αμάχων, οι καθημερινοί πνιγμοί παιδιών στα πέλαγα της Απελπισίας, αλλά και τα αναρίθμητα καθημερινά δυστυχήματα ή εγκλήματα με θύματα μικρά παιδιά δεν αφήνουν περιθώρια… Πέραν του ότι πρόσφατα στην Ελλάδα μας βιώνουμε και παιδοκτονίες από μανάδες, που άφησαν κάποιους και κάποιες εφιαλτικά παίδορφους…
