Ι. Γκότφριντ Μπεν, Στίχοι από τον θάλαμο ανατομίας
Διαμελισμένα σώματα, τρυφερά λουλούδια: Ο γιατρός Μπεν σοκάρει με τα εξπρεσιονιστικά του ποιήματα. Στη συλλογή Μorgue επεξεργάζεται τις προσωπικές του εμπειρίες από την αίθουσα ανατομίας. Έτσι, πριν να καθιερωθεί ως ποιητής στις δεκαετίες 1940-1950, το 1912, έτος κατά το οποίο γράφει το διδακτορικό του, εντυπωσιάζει με ποιήματα όπως η «Μικρή αστρομαργαρίτα»:
Απόθεσαν βαριά στον πάγκο έναν πνιγμένο διανομέα μπίρας.
Κάποιος του είχε χώσει ανάμεσα στα δόντια
μια βιολετί αστρομαργαρίτα.
Όπως μ’ ένα νυστέρι τού άνοιγα το στήθος,
τραβώντας του τη γλώσσα και τον ουρανίσκο,
σκούντηξα μάλλον το λουλούδι που ξεγλίστρησε
κι έπεσε πάνω στο μυαλό που είχα πιο κει αφήσει.
Του έχωσα το λουλούδι μες στον θώρακα,
το κάρφωσα στο πριονίδι,
πριν να τον κλείσω πάλι:
«Ξεδίψασε στο βάζο σου! Ησύχασε γλυκά,
μικρέ αστέρα!»
H ένταση των εν λόγω ποιημάτων ταιριάζει με την ατμόσφαιρα που είχε διαμορφωθεί παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γερμανία. Η «Μικρή αστρομαργαρίτα», λουλούδι που ξυπνά στιγμές εσωτερίκευσης και περισυλλογής, έρχεται εδώ αντιμέτωπο με τον θάνατο μέσω της φαινομενικά απαθούς στάσης του γιατρού κατά την ανατομική εξέταση των νεκρών, αποτελώντας παράλληλα το διαμετρικά αντώνυμο του Ρομαντισμού.
Α. Μεταξύ εθνικοσοσιαλισμού και αναρχίας
Καθ’ όλη την περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ο Μπεν λειτουργεί το ιατρείο του για δερματολογικά και αφροδίσια νοσήματα. Το ίδιο διάστημα ανθεί η ποιητική του σταδιοδρομία. Αποκτώντας έναν προσωπικό τόνο, ερευνά αλλοτινούς κόσμους παίζοντας παράλληλα με αινιγματικές ξένες λέξεις.
Αν και σκέφτεται πολιτικά, υποστηρίζει ριζοσπαστικές για την εποχή του απόψεις. Γι’ αυτό και τάσσεται υπέρ της κατάργησης των παραγράφων εκείνων που καταδικάζουν την ομοφυλοφιλία, καθώς και όσων απαγορεύουν την άμβλωση.
Το γεγονός ότι για σύντομο διάστημα προσφέρει τις υπηρεσίες του στον εθνικοσοσιαλισμό, έχει να κάνει με την αντίληψη του για την Τέχνη, μια και αντιμάχεται την άποψη της Αριστεράς σε σχέση με την ισοτιμία. Πάντως, έναν χρόνο μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ, αντιλαμβάνεται το σφάλμα του. Η κυκλοφορία της συλλογής του Επιλεγμένα Ποιήματα, στα μέσα της δεκαετίας του 1930, απαγορεύεται λίγο μετά την έκδοση της με την αιτιολογία του σφοδρού αναρχικού χαρακτήρα της. Ακολούθως, κλείνει το ιατρείο του, κάνει αίτηση πρόσληψης στην υγειονομική υπηρεσία του στρατού στο Ανόβερο και εγκαταλείπει το Βερολίνο.
Η εμπειρία με τον εθνικοσοσιαλισμό οδηγεί τον Μπεν στην περιφρόνηση των μαζών, των ιστορικών εξελίξεων, αλλά και αυτού του ίδιου του ανθρώπινου γένους. Το μόνο που απομένει είναι η Τέχνη. Ο γιατρός και ο συγγραφέας χορηγεί στον εαυτό του, από τα μέσα της δεκαετίας του 1930, ως ίαμα ένα είδος διαχρονικότητας. Ένα από τα πιο διάσημα ποιήματά του, που φέρει τον τίτλο «Αστρολούλουδα», γραμμένο το 1936, ξεπερνά κατά πολύ την «Μικρή Αστρομαργαρίτα» του 1912. Ποιήματα όπως το εν λόγω είναι επίσης και η αιτία της μεταπολεμικής δημοτικότητας του Μπεν, συμβάλλοντας έτσι στο ότι υπήρξε ο πρώτος, στον οποίο απενεμήθη το την εποχή εκείνη πρόσφατα δημιουργημένο βραβείο Γκέοργκ Μπύχνερ, το 1951:
ΑΣΤΡΟΛΟΥΛΟΥΔΑ
Αστέρες – μέρες θερμές με ξαστεριά,
μάγια παλιά, καλοκαιριάς σαγήνη∙
δίβουλοι οι θεοί κρατούν τη ζυγαριά,
αναποφάσιστοι για το τι πρόκειται να γίνει.
Χρυσός για τελευταία φορά ο ουρανός,
στρατιές φωτός, ανθοφορίας πλημμύρα –
ποιος άραγε επωάζεται όμως σκοπός
μες στα φτερά που τα ριγεί θανάτου μοίρα;
Θαρρείς η πολυπόθητη λιακάδα πως μένει στη γη,
η μέθη των τριαντάφυλλων πως διαρκεί αιώνια,
για λίγο πως το καλοκαίρι αναβάλλει τη φυγή
και κοντοστέκεται θαυμάζοντας τα χελιδόνια.
Ακόμη μια φορά η ελπίδα λες κι αναθαρρεί,
εκεί που η βεβαιότητα έχει κιόλας ξυπνήσει,
πως τα πουλιά ετοιμάζονται για το ταξίδι το μακρύ,
και διασχίζουν τα νερά πριν χειμωνιά τα συναντήσει.
⸙⸙⸙
